در جهان بیش از ۲۰ هزار گونه زنبور وجود دارد و زنبور عسل گونه‌ای از آنهاست که زندگی اجتماعی دارد. ایران یکی از ۱۰ کشور فعال در زمینه زنبورداری، به لحاظ تعداد کلونی زنبور عسل و تولید عسل مرغوب، در جهان است.

اهمیت صنعت زنبود داری بهانه‌ای شد تا با رضا صادقی لیمنجوب، مبتکر اولین طرح زنبورستان تحقیقاتی در دانشکده‌های دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی گفتگویی داشته باشیم.

رضا صادقی لیمنجوب، استادیار دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد واحد کازرون بوده و ۱۷ سال سابقه تدریس در کارنامه خود دارد. وی فارغ التحصیل دکتری تخصصی دامپزشکی در رشته بهداشت و بیماری‌های آبزیان از دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است.

صنعت زنبورداری یکی از صنایع پردرآمد، ارزآور، اشتغال زا و در عین حال یکی از راهکار‌های ایجاد شغل برای فارغ التحصیلان دکتری دامپزشکی است. زنبور عسل به قدری اهمیت دارد که نام یکی از سوره‌های قرآن، نحل یعنی زنبور عسل است.

جالب آن است که زنبور‌های عسل به خصوص زنبور‌های کارگر یک پرواز بی جهت ندارند و تمامی فعالیت هایشان در راستای هدفیست که آن را دنبال می‌کنند. با این تفاسیر زنبور عسل می‌تواند یکی از الگو‌های زندگی بشری باشد.

دانشجو: شما از چه زمانی فعالیت خود را در این زمینه آغاز کردید؟

طرح زنبورستان تحقیقاتی را در سال ۱۳۹۴ به واحد کازرون پیشنهاد دادم و این طرح از میان ۱۵ طرح ارائه شده دیگر مورد پذیرش قرار گرفت و در کل استان فارس نیز به عنوان طرح برتر شناخته شد. در آن زمان هیچکدام از دانشکده‌های دامپزشکی دانشگاه‌های آزاد اسلامی چنین زنبورستانی نداشتند. ساختمان قدیمی دانشکده دامپزشکی واحد کازرون پتانسیل اجرایی کردن برخی از طرح‌های اقتصاد بنیان را داشته است.

راه‌اندازی و پرورش طرح زنبور عسل در این دانشگاه علاوه بر درآمدزایی قابل تعاملی که به همراه دارد، در اجرای درس عملی زنبور و نیز آسیب‌شناسی آن برای دانشجویان بسیار باانگیزه بوده است.

زنبورستان تحقیقاتی واحد کازرون با ۵۰ کلونی شروع به کار کرد و در همان سال جمعیت زنبور‌ها با مدیریت صحیح به بیش از دو برابر جمعیت اولیه رسید. این زنبورستان در همان سال اول موفق به تولید نزدیک به یک تن انواع عسل شامل عسل صاف شده، عسل موم دار و عسل دارویی و حدود ۲۰۰ گرم ژل رویال و تعداد قابل تاملی ملکه‌ گردید.

پس از تاسیس زنبورستان، دانشجویان علاقه‌مند زیادی توانستند پایان نامه‌های دکتری دامپزشکی متعدد و مرتبط با زنبور عسل را ارائه دهند و علاوه بر آن چند نفر از همکارانم در دانشکده‌های پزشکی و علوم پایه با استفاده از محصولات زنبورستان، طرح‌های پژوهشی و پایان نامه‌های دکتری پزشکی و کارشناسی ارشد علوم پایه را به اجرا درآوردند.

دانشجو: شرایط آب و هوایی استان فارس برای پرورش زنبور عسل چگونه است؟

با توجه به چهارفصل بودن و مملو بودن استان فارس از گیاهان دارویی به لحاظ کیفیت، عسل تولیدی این استان بهترین عسل در کشور است و به لحاظ جمعیت زنبور عسل، فارس چهارمین استان کشور است و کازرون به تنهایی بیش از ۷۵۰۰ کندوی زنبور عسل را در این استان به خود اختصاص داده است.

دانشجو: یکی از مهمترین نیازها برای تولید عسل ملکه و غذای آن یعنی ژل رویال است، آیا برای تولید ژل رویال و ملکه امکانات ویژه‌ای نیاز است؟

تولید ژل رویال و ملکه نیاز به امکانات ویژه‌ای ندارد و تنها تکنیک‌های عملی و تجربی نیاز است که اگر دانشجویان دامپزشکی و حتی دامپزشکان با حوصله بیشتری به این مقوله توجه کنند، درآمد و کارآفرینی قابل تاملی را خواهند داشت.

بر خلاف نگاه سنتی، درآمد زنبورستان تنها به فروش عسل متکی نیست و علاوه بر آن می‌توان به تولید ژل رویال، فروش ملکه، زهر زنبور و بره موم نیز تکیه کرد. از فواید محصولات زنبورستان می‌توان به بهبود زخم از طریق عسل و بره موم، ژل رویال و بره موم برای درمان سرطان، زهر زنبور عسل برای درمان بیماری MS و پیشگیری از انواع سکته‌های قلبی و مغزی و درمان روماتوئید‌ها و تقویت سیستم ایمنی اشاره کرد.

دانشجو:در شهرستان کازرون کلینیک بیماری‌های زنبور عسل وجود دارد؟

در شهرستان کازرون بالغ بر ۸۰ هزار کلونی زنبور عسل وجود دارد، اما متاسفانه حتی یک کلینیک بیماری‌های زنبور عسل در این شهر و کل استان فارس و حتی استان‌های همجوار وجود ندارد و بسیاری از درمانگاه‌های دامپزشکی نیز قادر به ارائه خدمات درمانی و مشاوره‌ای به زنبورداران نیستند! امیواریم ما به عنوان عضوی از جامعه دامپزشکی جهت رفع این مشکلات باید آغازگر حرکتی باشیم.

متاسفانه بسیاری از شبکه‌های دامپزشکی کشور در زمینه زنبور عسل با مشکلات قابل توجه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند، چون نه دامپزشکان مسلطی در زمینه زنبور عسل دارند و نه امکاناتی جهت تشخیص بیماری ها.

از سازمان‌های مربوط به خصوص وزارت علوم و سازمان دامپزشکی کشور خواهشمندم تا در سرفصل درس پرورش و بیماری‌های زنبور عسل بازبینی‌هایی داشته باشند و آن را مطابق با تکنولوژی روز دنیا، به روز رسانی کنند.

دانشجو: آیا بیماری‌های زنبور عسل ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها دیگر قابل کنترل است؟

خوشبختانه بیماری‌های زنبور عسل ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها دامنه شیوع کمتری دارد و قابل کنترل هستند، اما با این حال دکل‌های رادیویی و برق فشار قوی و نیز ریزگرد‌ها و باران‌های ناگهانی فصلی این صنعت را همواره تهدید می‌کنند؛ هر چند خشکسالی‌های اخیر نیز باعث کاهش کیفیت مراتع شده و به دنبال آن کیفیت عسل‌های تولیدی را تحت الشعاع قرار داده است.

دانشجو: چقدر به صنعت زنبورداری اهمیت داده می‌شود؟

متاسفانه در دانشکده‌های دامپزشکی می‌بینم که دانشجویانی که موفق به گذراندن واحد پرورش و بیماری‌های زنبور عسل شده بودند، قادر به راه اندازی حتی یک کلونی هم نبودند که علت آن فقدان مدرسین مسلط علمی و عملی به صنعت زنبورداری و اهمیت ندادن دانشکده‌ها به این موضوع و نبود فضای آموزشی مناسب برای دانشجویان است.

صنعت زنبورداری می‌تواند به عنوان شغل اول بسیاری از دامپزشکان باشد. زمانی یک دامپزشک می‌تواند در عرصه تشخیص و درمان و تغذیه و پرورش و مشاوره و بیمه و تجارت در صنعت زنبورداری موفق و درآمدزا باشد که خود نیز زنبوردار باشد و با اطمینان وافر عرض می‌کنم که دانشجوی دامپزشکی زنبورداری را می‌تواند از بالای پشت بام خانه اش حتی با دو کلونی نیز شروع کند.

دانشجو: راه حل پیشنهادی شما برای این موضوع چیست؟

پیشنهاد می‌کنم همکاران علاقه‌مند در هر واحد حداقل چند کلونی زنبور عسل را راه اندازی کنند تا شرایط مناسبی برای فهم این درس فراهم شود و حق دانشجویان تضییع نشود؛ ضمنا اگر روابط عملی بین دانشکده‌های دامپزشکی گسترده‌تر شود، بسیاری از تجارب موفق دانشکده‌ها به نحو مکفی مبادله خواهد شد.

اکنون زمان آن است که دانشجویان دامپزشکی با نگاه جدی‌تر به دروس مربوط به صنعت زنبورداری، راه برون رفت مطمئنی را برای گذار از بحران بیکاری پس از فارغ التحصیلی را تجربه موفقی کنند.