به گزارش “دانشجوآزاد” به نقل از خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛نزدیک به دو ماه از آغاز سال تحصیلی  گذشته است، و حدود ۶۰۰ هزار دانشجوی جدیدالورود در رشته های مختلف به امید آینده روشن دوران تحصیلات دانشگاهی خود را آغاز کردند.

بر اساس آمار سازمان سنجش در آزمون سراسری سال ۹۵ تعداد ۸۶۰ هزار و ۱۰۹ نفر داوطلب ثبت نام کرده اند، که از تعداد ۸۶۰ هزار و ۱۰۹ نفر ثبت نام کننده، تعداد ۱۶۲ هزار و ۸۷۹ نفر در علوم ریاضی، تعداد ۵۱۹ هزار و ۴۸۸ نفر در علوم تجربی، تعداد ۱۶۱ هزار و ۵۰۰ نفر در علوم انسانی و بابقی در رشته های هنر و زبان خارجه بوده اند.
این آمار نشان از افزایش علاقه داوطلبین کنکور سال ۹۵ به رشته های پزشکی را میداد، و این مسئله تا جایی پیش رفت که دانشجوی برق دانشگاه شریف پس از اعلام رتبه‌های برتر کنکور ۹۵ و کسب رتبه یک کنکور تجربی از بهترین دانشگاه مهندسی کشور انصراف داد تا رشته پزشکی بخواند.

در آن برهه از زمان اکثر تحلیل ها درباره چرایی افزایش علاقه داوطلبین نسل  ۹۵ به رشته های پزشکی بود، و دلایلی همچون بازار کار بهتر، درآمد بالاتر و… ذکر می شد، اما در این میان کمتر نکاهی به «انقراض» رشته های علوم انسانی شد. مسئله ای که به نظر می رسد طی چندسال آینده به یکی از بحران های حوزه فکری و اندیشه ای کشور مبدل شود، و این سوال پیش می آید که چرا نخبگان کشور این روزها به دنبال رشته های مهندسی و پزشکی هستند؟ علیرضا حدادی در تحقیقی به این مسئله پاسخ میدهد.

** انتخابی متاثر از شرایط فرهنگی
در دسته بندی اولیه، رشته های دانشگاهی را با تسامح می توان به چند تیپ کلان تحت عناوین فنی و مهندسی، زیستی و پزشکی و علوم انسانی – هنر، تقسیم بندی  کرد که طبیعتا هر کدام از این رشته ها برنامه ریزی درسی متعارف و متناسب با خود دارند.

اما نکته قابل توجه تکوین روحیه دانشجو، در هر کدام از این حیات های علمی چندین ساله و شاید عمری است، یعنی حضور مستمر در یک حوزه، خود باعث شکل گیری چارچوب ذهنی و ایجاد علاقه به آن حوزه شده و به تدریج فرد، مسائل را عینک خاص و از زاویه تخصصش خواهد نگریست.

اما به واسطه انتخاب رشته ناگهانی در نظام آموزشی ما، معمولا دانش آموز بدون توجه به عمق چنین مسائلی چون استعداد، علاقه، تکوین روحیات و سطح اثرگذاری، فقط در فضای روبنایی فرهنگ عمومی از جمله درآمد و شان اجتماعی ذوب شده و سرنوشت خود و جامعه را چنان رقم میزند که اکنون در دانشگاه ها، شاهد حضور اکثر نخبگان در شته های مهندسی و پزشکی هستیم.

دلیل واضح آن نیز ترغیب استعدادهای برتر به سمت رشته های ریاضی و تجربی توسط مشاوران رسمی و غیررسمی در مدارس است.

در صورتی که اگر این هوش نخبگی، در معرض انتخابگری قرار گرفته و شناخت صحیح از ذات و اهمیت علوم دیگری چون علوم انسانی نیز پیدا می کرد، قطعا به دلیل جذابیت ویژه علوم انسانی در جهت رشد استعداد در این زمینه تلاش کرده و شاید مسیر زندگی خود و جامعه اش را متحول می کرد.

** چه رشته ای علوم انسانی است
حتما منظور ما از علم انسانی رشته هایی که وزارت علوم، علوم انسانی میداند، نیست؛ چون در این صورت باید حسابداری، کتابداری، هواشناسی و تربیت بدنی نیز علوم انسانی دانست. یا حتی رشته های تکنیکالی چون mba که ماهیت مهندسی دارند و از توجه به مبانی فراری اند!

از طرفی میان اندیشمندان در مورد تعریف علوم انسانی اتفاق نظری نیست. در این میان باید به دنبال مبانی ای بود که که ارتباط وثیقی با فرهنگ داشته و درصدد کشف و تحول عمقی باطنی جامعه به سمت سعادت هستند، علومی که مشخصه آن مدخلیت آگاهی، اراده و ارش های انسانی است.

چنین علوم انسانی علاوه بر اینکه دانشجویانش را کلان نگر، عمیق، صاحب قدرت تحلیل و انتقاد در مورد مسائل روزمره اجتماعی بار خواهد آورد؛ تنها علوم انسانی است که قادر به حل مسائل کلان کشور نظیر سبک زندگی، و فرهنگ، هویت، توسعه یا پیشرفت، استقلال و عزت، عدالت و… در نهایت تمدن اسلامی است.

اینجا است که عمق خسارت بزرگ کشور در صورت غفلت از شناسایی و پرورش نخبگان معدود هر جامعه در این حوزه ها مشخص می شود.

** ریشه های دور باطل در آموزش و پرورش
رشته این مسئله را باید در آموزش و پرورش و فرهنگ عمومی خانواده ها دنبال کرد. این نگرش نادرست به هدایت تحصیلی، در نظام آموزشی ما نیز رسوخ کرده و موجب ناکارآمدی در شناسایی و هدایت استعدادهای برتر شده است. دبیران علوم انسانی معمولا غیرمتخصص و غیرعلاقه مند به این حوزه بوده و متون آموزشی جذابیتی برای دانش آموز ایجاد نمی کند.

شرط معدل بالا برای پذیرش، همواره برای علوم ریاضی و پزشکی است و مدارس سمپاد، با رشته های علوم انسانی بیگانه هستند.و از سوی دیگر بنیاد ملی نخبگان نیز هنوز تعریفی از نخبه علوم انسانی نداشته و تبعا امکان برنامه ریزی منسجم برای جذب استعدادهای برتر به این حوزه ندارند.

این مسئله در حالی است که در کشورهای توسعه یافته تمرکز بر شناسایی استعدادهای برتر از دوران دبستان و هدایت ایشان به سمت علوم انسانی ویژه بوده و متون کتب درسی دبیرستان در طراز متون دشوار علوم انسانی است.

** توجه ویژه غرب به علوم انسانی
آیا در همین غرب پیشرفته از نظر صنعتی و پزشکی، وضعیت علوم انسانی مانند کشور ما است؟؛ یا اینکه تمرکز بیشتر بر روی باطن جهت دهنده تکنولوژی است؟

جالب است که برخلاف دانشکده های مهندسی غرب که شاهد حضور پررنگ دانشجویان کشورهای آسیایی، به ویژه هندی، چینی و ایرانی است، رشته های منتخب اکثر دانش آموزان با استعداد آمریکایی، رشته های علوم انسانی است. در دانشگاه های برتر مهندسی آمریکا، به ویژه موسسه فناوری ماساچوست(MIT)؛ دانشکده های علوم انسانی معتبری وجود دارند، که علاقه بر تاسیس گرایش های میان رشته ای علوم انسانی و تکنولوژی، امکان اخذ واحدهای علوم انسانی را نیز برای دانشجویان مهندسی فرآهم می کنند.

جالب است بدانید در فرهنگ عمومی، مهندسی جایگاه ویژه ای ندارد، و حتی در برخی از کشورها، اصطلاح «کارگر متخصص» برای دانش آموختگان استفاده می شود.

چراکه این مهارتهای ارزشمند انسانی هستند که تکنولوژی را دنبال روی خود خواهند کرد. از نظر فرصت های شغلی و میزان بیکاری در آمریکا، علوم انسانی وضعیت خوبی دارند، فرصت های شغلی متنوع است، درآمدها چندان پایین نیست، و میانگین بیکاری نیز مشابه مابقی رشته هاست. علاوه بر این در این کشورها، دولتمردان، اغلب از نخبگان علوم انسانی هستند.

** امواج مهاجرت به علوم انسانی
در این میان با وجود تمام مشکلات در نظام هدایت تحصیلی و ناکارآمدی علوم انسانی، چندی است که شاهد قیام نخبگان مهندسی علیه رکود انسانی و معارف اسلامی هستیم؛ این تغییر رشته چه در دوران آموزش عمومی و چه در عالی همواره وجود داشته، اما در برخی از برهه ها به دلیل زمینه های اجتماعی، جهت مند و تبدیل به جریان شده است.

جریاناتی که به دلیل دغدغه و تعهد، اغلب در نوع خود پیشتاز بوده اند، نسل اول این جریان در اوایل انقلاب و دهه ۶۰ با نیت رفع نیازهای نظری انقلاب و با الگوگیری از بزرگانی همچون شهید مطهری، بهشتی، به سمت علوم انسانی به ویژه حوزه های علمیه تغییر مسیر دادند؛ در کنار این طیف، افراد دیگری از همین نسل برای رفع نیازهای علمی جمهوری اسلامی وارد برنامه ریزی توسعه کشور شده و به سمن کسب دانش مدیریت و اقتصاد به راه افتادند. مهاجرت نسل بعد متاثر از فضای سیاسی دهه ۷۰ و در دوران اصلاحات بود. در این دوره حجم بالای ترویج اندیشه های روشنفکری سکولار،  و تزریق آن به سطح عمومی جامعه باعث شد فعالان جبهه انقلاب به سمت علوم انسانی کشیده شوند. و موج سوم تغییر رشته نیز تحت تاثیر جریان روشنفکری انقلابی، افزایش تهدیدات نرم و.. به وقوع پیوست. جریانی که بزرگترین مقوم آن رهبری انقلاب بود که با طرح مفاهیمی از جمله، «جنبش نرم افزاری»، «تحول در علوم انسانی»، «ساخت تمدن نوین اسلامی» بوده اند.