در حالیکه کبگانیان عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی از ارائه گزارشات مربوط به کاهش شتاب علمی کشور به مقام معظم رهبری خبر می‌دهد، وزیر علوم در گفت‌وگویی تلویزیونی منفی شدن رشد علمی را انکار می کند و از پیگیری موضوع از سوی معاونت پژوهشی وزارت علوم با همکاری پایگاه استنادی جهان اسلام خبر می‌دهد.

و ارائه سخنان و آمارهای ضد و نقیض به اندازه‌ای است که دانشگاهیان و مردم در پی آن هستند تا بدانند واقعا چه بر سر علم کشور آمده است و آیا دانشگاه‌ها واقعا به صورت شتابان در مسیر خواسته شده مقام معظم رهبری در حرکت هستند یا خیر.

البته آنچه مسلم است میزان تولید علم با شتاب علمی متفاوت است و شاید ارائه آمارهای ضد و نقیض از این بابت باشد زیرا برخی مسئولان با ارائه آمار تولید علم که نسبت به سال‌های گذشته رشد اندکی داشته است از پیشرفت علمی کشور سخن می‌گویند در حالیکه آنچه مدنظر است شتاب علمی بوده که در سال‌های گذشته به سرعت در حال رشد بوده ولی در دو سال اخیر شاهد کاهش این شتاب بوده‌ایم و این مساله نیز قابل انکار نیست ولی شاید بتوان دلایل مختلفی را برای این موضوع ذکر کرد.

آمار نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۵، تعداد تولیدات علمی ایران ۶ هزار و ۹۰۸ مدرک بود. این تعداد در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ به ترتیب به ۹ هزار و ۱۹۹ مدرک، ۱۳ هزار و ۳۷۷ مدرک و ۱۷ هزار و ۳۸۱ مدرک رشد پیدا کرده است.

در این آمار به سادگی می‌بینیم که هر سال نسبت به سال قبل میزان تولیدات علمی بین ۳ تا ۴ هزار افزایش داشته است.

در دولت دهم که آغاز آن برابر با سال ۲۰۰۹ میلادی است تعداد تولیدات علمی ایران به یکباره به ۲۰ هزار و ۲۲۳ مدرک بالغ می‌شود و سپس از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ یعنی سال آخر دولت دهم تولیدات علمی ایران به ترتیب به ۲۲ هزار و ۲۳۱ مدرک، ۲۸ هزار و ۴۲۰ مدرک و ۳۰ هزار و ۲۸۰ مدرک افزایش پیدا کرده است.

نگاه کوتاه به این آمار در دولت دهم نشان می‌دهد که رشد تولیدات علمی فوق‌العاده بوده و هر سال نسبت به سال قبل افزایش چشمگیری داشته است و همین افزایش سالانه به عنوان شتاب علمی مطرح می‌شود.

در بررسی عملکرد دولت یازدهم که از اواسط سال ۲۰۱۳ آغاز و در سال ۲۰۱۵ میلادی جریان دارد تولیدات علمی به این شرح بوده است که در سال ۲۰۱۳ تعداد ۳۰ هزار و ۴۶۳ مقاله، در سال ۲۰۱۴ تعداد ۳۰ هزار و ۴۸۷ مقاله و در سال ۲۰۱۵ که هنوز چند ماهی از آن گذشته است، تاکنون تعداد ۹ هزار و ۲۶۷ مقاله تولید شده است و آنچه به عنوان کاهش رشد کشور مطرح می‌شود رشد شتاب علمی است که کاهش داشته و این مساله با فرمایش مقام معظم رهبری که رکود شتاب علمی را غیرقابل قبول می‌دانند، مغایرت کامل دارد.

در این رابطه با کارشناسان، مسئولان و خبرگان حوزه علم کشور نیز گفت‌وگوهایی داشته‌ایم.

* گلشنی: شتاب علمی کشور کند شده است
مهدی گلشنی عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی در رابطه با وضعیت شتاب علمی کشور، گفت: شتاب تولید علم کشور واقعا کند شده است و باید این روند اصلاح شود.

وی با اشاره به افزایش ظرفیت مقاطع تحصیلات تکمیلی، عنوان کرد: تعداد دانشجویان دکتری باید محدودتر شود زیرا باید افرادی که واقعا در سطح علمی متوسط به بالا هستند در مقطع دکتری تحصیل کنند.

گلشنی با تاکید بر اهمیت چگونگی جذب دانشجویان مقطع دکتری اظهار داشت: در حال حاضر تعداد بسیاری فارغ‌التحصیل دکتری در کشور هستند که شغل ندارند و عده‌ای هم هستند که بدون داشتن علم و تخصص کافی مشغول به کار هستند که این مساله سبب خروج نخبگان واقعی از کشور می‌شود.

عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: باید روند جذب دانشجویان دکتری و اشتغال فارغ‌التحصیلان این مقطع بهبود یابد تا این افراد هم فرصت کافی برای تولید علم داشته باشند.

* کبگانیان خبر داد: ارائه گزارش آسیب شتاب علمی کشور به مقام معظم رهبری

منصور کبگانیان عضو شورایعالی انقلاب فرهنگی در رابطه با چگونگی شتاب علمی کشور در سال‌های اخیر گفت: اواخر سال گذشته از شتاب علمی کشور ارزیابی کلی داشتیم و گزارش آن را به مراجع عالیقدر نظام و حتی مقام معظم رهبری ارائه کردیم که بر اساس این ارزیابی در حوزه تولید علم، شتاب کشور آسیب دیده است.

وی با اشاره به کاهش شتاب علمی کشور در حوزه تولید علم و نه در حوزه فناوری‌های دانش‌بنیان، گفت: وقتی شتاب در حوزه‌ای کاهش می‌یابد بعد از مدتی آرام آرام در سرعت کار هم اثرگذار است یعنی پس از مدت ۶ ماه تا یک سال حجم و سرعت کار هم کم می‌شود.

کبگانیان ادامه داد: در حال حاضر حجم و سرعت کار نگران‌کننده نیست ولی اگر شتاب علمی به همین صورت باقی بماند و همین روند طی شود در آینده نزدیک سرعت کار هم لطمه می‌بیند.

قائم‌مقام ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور، جدیت مسئولان در حمایت از محققان را از محرک‌های جدی برای شتاب علمی دانست و اظهار داشت: میزان جدیت مسئولان نظام و چگونگی تعیین بودجه و حمایت از طرح‌های تحقیقاتی پژوهشگران و محققان از محرک‌های شتاب علمی است و ما انتظار داریم در حوزه‌های جذب نخبگان و حوزه‌های راهبردی مانند طرح‌های کلان ملی همت بیشتری صورت بگیرد.

وی اضافه کرد: البته محققان در حال حاضر از نحوه اختصاص بودجه به طرح‌های پژوهشی به خصوص طرح‌های کلان ملی گلایه دارند.

* دهقانی: رشد تولید علم کشور باوجود تحریم‌های بین المللی همچنان شتابان ادامه دارد
با وجود توافق نظر اکثر کارشناسان علمی کشور بر افت شتاب علمی، محمد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اعلام کرد: باوجود تحریم‌های بین المللی که سبب کاهش قابل ملاحظه شرکت اساتید و پژوهشگران کشور در کنفرانس‌های معتبر بین المللی شده، اما از رشد شتابان تولید علم کشور کاسته نشده است

وی در ادامه گفت: براساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ جمهوری اسلامی ایران در پنج سال اخیر یعنی از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ رتبه اول علم منطقه خاورمیانه را کسب کرده است. نگاهی به رتبه تولید علم کشور براساس همین پایگاه نشان می‌دهد که ایران در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ رتبه ۱۶ تولید علم بین‌الملل را کسب کرده است.

دهقانی تصریح کرد: میزان تولید علم دنیا ثابت نبوده بلکه مرتبا در حال افزایش است، بنابراین توجه صرف به تعداد مدارک ثبت شده در پایگاه‌های بین المللی می‌تواند گمراه کننده باشد. سهم تولید علم یک کشور از کل تولید علم دنیا نسبتی است که وضعیت علمی کشورها را به شکل بهتری نشان می دهد.

وی گفت: براساس اطلاعات اسکوپوس، جمهوری اسلامی ایران در هر یک از سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ به صورت ثابت ۱٫۵% (یک و نیم درصد) از علم دنیا را تولید کرده است. از ابتدای سال ۲۰۱۵ تا کنون سهم کشور از تولید علم دنیا ۱٫۷% (یک و هفت دهم درصد) بوده است که اگر این روند ادامه یابد شاهد سال پربارتری صرفا از نظر کمیت تولید علم هستیم که قاعدتا به معنی تبدیل علم به ثروت و قدرت نیست.

رئیس مرکز منطقه‌ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: در جدولی که در ادامه مشاهده می‌شود اطلاعات مرتبط با کمیت تولید علم ایران در پایگاه استنادی آی.اس.آی فراهم آورده شده است. تاریخ استخراج این اطلاعات ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ است. مبتنی بر این اطلاعات، در هر یک از سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴  جمهوری اسلامی ایران رتبه دوم منطقه خاورمیانه را داشته است. براساس پژوهش‌های ثبت شده در پایگاه استنادی آی.اس.آی از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون، ایران رتبه اول منطقه و رتبه ۱۷ بین المللی را در اختیار دارد.

وی در ادامه افزود: براساس اطلاعات ثبت شده علم از ابتدای سال ۲۰۱۵ تاکنون، سهم تولید علم کشور از کل علم دنیا افزایش دو دهم درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که  براساس هر دو پایگاه استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی سهم تولید علم کشور از کل علم دنیا از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ از نرخ ثابتی برخوردار بوده است.

دهقانی خاطرنشان کرد: تحریم‌های علمی از عواملی هستند که می‌توانند بر ثابت شدن سهم کشور از کل تولید علم دنیا از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ تاثیر گذار بوده باشند. تحریم‌های علمی و عدم دسترسی پژوهشگران کشور به پایگاه‌های علمی معتبر دنیا و نیز تحریم برخی از برترین دانشگاه‌های کشور مانند دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه شهید بهشتی در این راستا از اهمیت برخوردارند. شرایط مالی کشور و دانشگاه‌ها در چند سال اخیر باعث شده تا فرصت‌های مطالعاتی اساتید و شرکت در کنفرانس‌های خارج از کشور محدودتر شود.

سرپرست ISC ادامه داد: ابر اساس اطلاعات پایگاه استنادی آی.اس.آی در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ تعداد مدارک ثبت شده از اساتید کشور در مجلات بین‌المللی مرتبا در حال افزایش بوده است. در سال ۲۰۱۱ تعداد ۲۵ هزار و ۳۳۶ مدرک از ایران در مجلات آی.اس.آی ثبت شده بود. این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۲۷ هزار و ۱۷۱ مدرک رسید. در سال ۲۰۱۳ تعداد مدارک ایران در این پایگاه بین المللی به ۲۸ هزار و ۱۰ مدرک و در سال ۲۰۱۴  به میزان  ۲۹ هزار و ۶۸۶ مدرک افزایش یافته که البته اطلاعات سال ۲۰۱۴ هنوز در حال افزایش است. به عبارت روشن‌تر، باوجود تحریم‌های بین المللی تعداد مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در معتبرترین مجلات علمی بین المللی هنوز از رشد سریعی برخوردار است. نباید تحریم برخی از مهمترین ناشران بین المللی مبتنی بر رد مقالات ایرانیان در مجلاتشان را نیز نادیده انگاشت.

وی گفت: نگاهی به اطلاعات ثبت شده پایگاه استنادی آی.اس.آی که در جدول زیر نیز قابل مشاهده است نشان می‌دهد که تعداد مقالات کشور در کنفرانس‌های معتبر بین المللی در طول چند سال اخیر کاهش یافته است. از همین رو سهم تولید علم ایران از مقالات کنفرانس‌های معتبر بین‌المللی کاهش بیشتری را نشان می‌دهد. این امر به گونه‌ای است که تعداد کل مقالات ثبت شده ایران در کنفرانس‌های معتبر بین المللی از۳۹۶۱مورد در سال ۲۰۱۱ به ۱۲۸۸ مورد ( تقریبا یک سوم) در سال ۲۰۱۴ کاهش یافته است.

* انکار افت علمی کشور از سوی فرهادی

با ارائه آمار و اطلاعات از سوی دهقانی وزیر علوم نیز گفته است: به هیچ وجه این مساله را تأیید نمی‌کنم و معاونت پژوهشی با همکاری پایگاه استنادی این موضوع را پیگیری خواهند کرد تا اصلاح شود. بر اساس آمارها ما تا پایان مارس ۲۰۱۵ رتبه ۱۵ تولید علم را خواهیم داشت.

وزیر علوم ادامه داد: در آمار شاخص سرمایه انسانی که مجمع جهانی اقتصاد آن را منتشر می کند، جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۵ از میان ۱۲۴ کشور جهان، رتبه هشتادم را از آن خود کرد این در حالی است که در سال ۲۰۱۳ در رتبه نود و چهارم جهان قرار داشتیم. از نظر فارغ التحصیلان رشته مهندسی، تولید و ساخت نیز با ۲۴۰ هزار فارغ التحصیل در سال رتبه سوم جهان را داریم.

وی با بیان اینکه رتبه رشد علمی کشور در منطقه در جایگاه نخست قرار دارد، افزود: دیگر کشورها نیز رشد دارند ولی رشد ما نیز خوب است.

با تمام این تفاسیر کارشناسان علم کشور بر افت شتاب علمی صحه می‌گذارند.

معتمدی: افت رشد علمی کشور در برخی شاخص‌ها

سیداحمد معتمدی رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر در رابطه با چگونگی پیشرفت علمی کشور گفت: برخی شاخص‌های علمی در مجموعه دانشگاه‌ها افت کرده است و به همین دلیل باید به طور کلی وضعیت علمی آنالیز شود و نیاز به واکاوی دارد که ما در دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز این کار را انجام داده‌ایم.

وی افزود: البته در برخی شاخص‌ها نیز وضعیت خوبی داریم ولی این مساله در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است به طوریکه برخی دانشگاه‌ها در تعداد مقالات کاهش داشته‌اند ولی به طور مثال دانشگاه امیرکبیر در این مورد رشد داشته است که البته شتاب رشد نسبت به گذشته کاهش داشته است.

معتمدی با بیان اینکه تعداد قراردادهای پژوهشی دانشگاه با صنعت نیز کاهش داشته است، گفت: شاید دلیل این امر وضعیت اقتصادی باشد زیرا وقتی صنایع درگیر مسائل اقتصادی بوده و با رکود مواجه باشند تمایلی به قرارداد با دانشگاه ندارد.

رئیس دانشگاه امیرکبیر اظهار داشت: البته به طور کلی افت علمی نداشتیم و با برنامه‌ریزی‌هایی که از سوی دانشگاه‌های مختلف در حال انجام است از پایان امسال یا اوایل سال آینده رشد خوبی را در تولید علم شاهد خواهیم بود.

* یادگاری: سیاست‌زدگی دانشگاه‌ها عامل اصلی افت علمی است

محمدحسین یادگاری عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاهخبرگزاری فارس، در رابطه با افت شتاب علمی کشور گفت: آمار دقیقی از چگونگی شتاب علمی ندارم ولی به طور کلی اینگونه است که اگر دانشگاه‌ها جولانگاه فعالیت‌های سیاسی شود فعالیت‌های علمی کاهش می‌یابد.

وی افزود: قبل از سال ۸۸ نیز همین اتفاق رخ داد و شاهد بودیم که در آن مقطع دانشگاه‌ها سیاست زده شده بودند و این مساله سبب افت علمی کشور در آن زمان شده بود.

یادگاری ادامه داد: در آن زمان هم جریان خاص سیاسی در دانشگاه‌ها شکل گرفت و مشکلات بسیاری به وجود آمد که این مسائل از پیشرفت پژوهش و انجام فعالیت‌های علمی در دانشگاه‌ها جلوگیری می‌‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: ایجاد جریان‌های سیاسی خاص که از بیرون دانشگاه هدایت می‌شود می‌تواند پیشرفت علمی دانشگاه‌ها را کاهش دهد.

* کامران دانشجو: میزان رشد علمی کشور منفی است

کامران دانشجو وزیر علوم اسبق نیز با بیان اینکه مراکزی مانند اسکوپوس و آی اس آی که به رشد علمی ما در گذشته  اذعان داشتند اکنون می‌گویند ما افت علمی داریم اظهار داشت: چه قبول بکنیم چه قبول نکنیم این مراکز میزان رشد ما را در حال حاضر منفی گزارش کرده‌اند در حلی که ما در طول هشت سال دولت نهم و دهم رشد مثبت بالایی داشتیم و حتی رشد ما در برخی حوزه‌ها به ۵۰ درصد رسیده است، اما در تولید علم در دولت جدید دو و نیم درصد افت داشته است.

وی در ادامه افزود: این مسأله قابل کتمان نیست، در برخی حوزه‌ها مانند تولیدات علمی کشاورزی ۱۱ درصد، در هنر ما ۲۶ درصد، در علوم کامپیوتر ۳۲ درصد، درعلوم اقتصادی ۳۶ درصد، در انرژی ۸٫۱ درصد، در مهندسی۱۴٫۵ درصد، در ریاضی ۷٫۵ درصد و در تولید علم میان رشته‌ای‌ها ۲۵ درصد افت داشتیم ودر بعضی از این رشته‌ها ۵۰ درصد افت داشتیم سر جمع منهای ۲٫۵ درصد افت داشتیم.

دانشجو با تأکید بر اینکه این افت‌ها را به عنوان یک واقعیت باید پذیرفت گفت: باید به دنبال علت این اتفاق گشت باید به دنبال بهبود بخشیدن به آن حرکت کرد، متأسفانه ما خودمان را گول می‌زنیم واین گول زدن مدل شده. در تلویزیون زیرنویس می‌کند که ما از رتبه ۴۸ به رتبه ۱۵ رسیدیم، باید سوأل کرد چه زمانی ما رتبه ۴۸ را داشتیم؟ چه زمانی ۱۵ شدیم؟ در حالی که ما دوره اصلاحات چهل و یکم بودیم و قبل از آن چهل و هشتم بودیم بعد در هشت سال رشد کردیم و آمدیم شدیم پانزدهم و حالا دو درجه افت کردیم و متأسفانه به رتبه ۱۷ تنزل پیدا کردیم.

وزیر سابق علوم با ابراز تأسف از ارائه آمارهای غلط به جامعه ادامه داد:  ما دولت قبل را با ۱٫۵ درصد رشد تحویل گرفتیم و زمانی که وزارت را تحویل دادیم رشد ما ۲٫۳ درصد بود که الآن به ۱٫۷ رسیده است، یعنی ۵ دهم افت کرده‌ایم. اگر مجموعه علمی کشور طبق روال دولت دهم پیش می‌رفت یعنی نرخ رشد تولیدات علمی ایران که معادل ۱۳ برابر رشد علمی جهان بود را حفظ می‌کرد، باید طی ۵ سال رتبه تولیدات علمی کشورمان در میان کشورهای جهان تک رقمی می‌شد. این را ما نمی‌گوییم آ اس آی تعریف کرده لذا الآن مسئولان باید توضیح دهند که رشد علمی ایران چند برابر متوسط دنیا است؟ تکرار می‌کنم که همین مراکز علمی گفته بودند اگر برای ۵ سال آینده ایران به همین نحو یعنی با همان رشد ۱۳ برابر متوسط دنیا جلو برود، به رتبه‌ تک رقمی خواهد رسید، اما  اکنون دو سال از ۵ سال گذشت در سه سال آینده ما تک رقمی خواهیم شد؟ اگر نشود یعنی رشد افت کرده است.

* صلاحی: تولید علم کشور رشد منفی داشته است

سهراب صلاحی رئیس سازمان بسیج اساتید گفت: بحث علم و فناوری مبنای قدرت کشورها است و دلیل اینکه ما در دهه اخیر به شیب علمی قابل قبولی دست یافتیم این بود که ستادی به نام شورای عالی انقلاب فرهنگی این بخش را تحت نظر مقام معظم رهبری به خوبی پیگیری می‌کرد ولی در دو سال اخیر به دلیل دخالت‌های جریان سیاسی در مدیریت دانشگاه‌ها کاهش شتاب علمی را شاهد هستیم.

وی افزود: براساس پیش‌بینی‌ها باید امسال ۵ پله در تولید علم پیشرفت می‌کردیم و به رتبه ۱۰ جهان می‌رسیدیم ولی ۲ رتبه هم سقوط کردیم و از ۱۵ به ۱۷ رسیدیم و اگر دوباره دخالت جریان‌های سیاسی در مدیریت دانشگاه‌ها تشدید شود و یک جریان علمی متعهد دلسوز اجازه اظهار نظر در رابطه با تعیین ریاست دانشگاه‌ها را نداشته باشد وضعیت شتاب علمی بدتر می‌شود.

* قدیانی: رشد منفی علم با سیاست‌زدگی دانشگاه‌ها

حسین قدیانی رئیس سازمان بسیج علمی با بیان اینکه ارائه آمار در مورد شتاب علمی کشور نیازمند تدوین شاخصه‌هایی برای تعیین میزان ضرب‌آهنگ شتاب علمی است، گفت: در این ۳۵ سال یکی از بحث‌های جدی ما این بود که شورا باید شاخصه‌هایی را تعیین می‌کرد که قابل قضاوت باشد ولی حالا که این مساله صورت نگرفته است ما مجوبریم به آمار پایگاه‌های خارجی استناد کنیم.

وی افزود: پایگاه‌های خارجی در حال حاضر هم بر اساس شاخصه‌هایی که پیش از این در نظر گرفته می‌شد آمار تولیدات علمی ما را اعلام می‌کنند و با توجه به همان شاخص‌هایی که در سال‌های گذشته رشد شتاب علمی را نشان می‌داد حالا به ما اعلام می‌کنند که در دو سال گذشته رشد منفی داریم.

قدیانی اظهار داشت: به طور معمول رشد شتاب علمی کشور در سال‌های گذشته مثبت بوده است ولی حالا منفی شده و این مساله نشان‌ می‌دهد که ما حرکت قبلی را در تولید علم نداریم و این مساله باید از سوی کارشناسان بررسی شود.

رئیس سازمان بسیج علمی عنوان کرد: خارج از مباحث سیاسی و سیاست زدگی، دشمن به شدت نگران رشد علمی ما است و طبیعی است کارشکنی‌هایی را انجام دهند بنابراین اگر وجه غالب محیط آموزشی ما به سمت سیاست برود با مشکل مواجه می‌شویم، بنابراین ما باید بتوانیم به رشد علمی مطلوب دست یابیم و به خصوص تولیداتی بر اساس فرایند انقلاب و اسلام داشته باشیم.

به گزارش فارس، آنچه مسلم است و آمار نشان می‌دهد و حتی در آمار ارائه شده از سوی وزارت علوم هم وجود دارد شتاب علمی کشور در دو سال اخیر کاهش داشته است و با توجه به تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر ادامه شتاب علمی مسئولان باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که روند رشد علم کشور همچنان ادامه یابد.

انتهای پیام/پ