به گزارش “دانشجوآزاد” به نقل از «خبرنامه دانشجویان ایران»؛مدتی است موضوع استرداد ۵۸ مقاله دانشمندان ایرانی توسط مجله نیچر(Nature) با واکنش هایی از سوی جامعه دانشگاهی و حتی نمایندگان مجلس روبرو شده است، عده ای آن را باعث کاهش اعتماد مجامع علمی جهان به محققین ایرانی می دانند، عده ای یک امر عادی و عده ای نیز آن را سیاسی عنوان کردند.

محمد مهدی زاهدی رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس یکی از افرادی است که این مسئله با هدف سیاسی عنوان کرد: “تعداد ۵۸ مقاله‌ محققان ایران که مورد تشکیک قرار گرفته در مقایسه با آنچه که در کشورهای غربی اتفاق می‌افتد، بسیار ناچیز است و قطعا شیطنت مجله نیچر( nature) با هدف سیاسی صورت گرفته است.”

از سوی دیگر ایرج حریرچی قائم مقام وزیر بهداشت، نظر دیگر دارد، وی در گفتگویی با ایرنا در واکنشی تند می گوید: “برخی از این تقلب ها مایه شرمندگی است، همه این متقلبان به کمیته‌های تخلفات معرفی و اگر پاداش یا ارتقا گرفته باشند از آنان پس گرفته می‌شود.”

اما در این میان هستند افرادی که با بررسی دقیق گزارش «نیچر» آن را مبهم می دانند؛ دکتر آرمین زارعیان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش(آجا) در یادداشتی به این موضوع پرداخته است:

طی روز های اخیر موضوع استرداد ۵۸ مقاله دانشمندان ایرانی توسط مجله نیچر، بحث داغ محافل علمی بوده، به گونه ای به لحاظ ابعاد ملی و بین المللی موضوع، مسولین ذی ربط را به واکنش های بعضاً هیجان زده وا داشته است. اگر چه که در صورت اثبات وجود رویه های غیر اخلاقی در انتشار مقالات، تردیدی به جهت محکوم نمودن چنین بی اخلاقی ها باقی نخواهد گذاشت، لیکن وا کاری دقیق و بدون سوگیری های احتمالی، شائبه های سیاسی مرتب بر آن را منتفی خواهد نمود. در این خصوص نکاتی چند گفتنی است که تدقیق در آن زوایای ناآشکار این موضوع را واضح تر خواهد نمود.

۱- استرداد یا بازپس گیری مقالات ( یا همان Retraction ) امری جدید، نا متعارف و منحصر به دانشمندان ایرانی نبوده و همه ساله برخی ناشران و مجلات در صورت وجود شواهد احتمالی- و حتی بعضاً غیر قابل اثبات- به واسطه پیشگیری از ورود به دعاوی حقوقی سریعاً از طریق استرداد مقالات، موضوع را مختومه می نمایند.

۲- در یادداشت استرداد ۵۸  مقاله اخیر عمدتاً به سه موضوع دستکاری در نام نویسندگان ( Authorship-Manipulation )، استفاده از داوران جعلی (Peer Review  Faked ) و تشابه علمی ( Plagiarism ) اشاره شده و به واسطه ی این سه مورد ناشر نسبت به استرداد مقالات اقدام نموده است، حال آنکه شواهد مؤید این مهم است که سردبیران مجلات مذکور نیز در غفلت یا بی توجهی به این موضوع دخالت مستقیم و غیر مستقیم داشته اند موضوعی که متأسفانه کمتر بدان پرداخته شده و صرفاً نوک پیکان اتهام در اقدامی فرار به جلو به سمت دانشمندان ایرانی نشانه رفته اند.

۳- در گزارش ۱۵ آگوست ۲۰۱۵ نیچر- ( قبل از انتشار گزارش اخیر در اول نوامر ۲۰۱۶ )- صراحتاً به استرداد ۶۴ مقاله اشاره شده است که البته هیچ یک از این مقالات مربوط به دانشمندان ایرانی نبوده است و در عین حال در همین گزارش بر وجود اختلال در فرایند داوری برخی مقالات تاکیدی مضاعف صورت می گیرد و نهایتاً توصیه می شود که درخواست ایمیل آکادمیک نویسنده مسئول توسط مجله امری الزامی است و در غیر این صورت بایستی ایمیل های پیشنهادی جهت داوری مقالات، قبل از ارسال داوری توسط سردبیر راستی آزمایی شود، لیکن در خصوص این رویه اشتباه اصلاحی صورت نمی پذیرد و کماکان در گزارش اخیر دستکاری در روند داوری را به عنوان یکی از علل باز پس گیری مقالات مطرح می گردد.

۴- بررسی مقالات مسترد شده دانشمندان ایرانی نشان می دهد که در برخی موارد فاصله بین ارسال تا پذیرش مقاله در ژورنالی با ضریب تاثیر مطلوب در حدود ۲۰ روز و در موردی به شکل شگفت انگیزی دو روز است. اینکه چگونه فرایند داوری- حتی به فرض احتمال دستکاری – دوروزه صورت گرفته باشد، تردید های جدی در خصوص صحت و سقم ادعای صورت گرفته و یا مبرا بودن مجلات و سر دبیران این مجلات در خطاهای احتمالی مطرح می نماید.

۵- وفق قوانین استرداد، ناشر می تواند از فرد یا افرادی که به کشف خطای صورت گرفته در مقالات منتشره کمک نموده اند، طی اعلامیه ای قدردانی نماید اگر چه که این امر الزامی نیست، اما ابهام افرینی گزارش نیچر در استفاده از واژه افشاگر ( Whistle-blower )  که در ادبیات عامه معادل با فرد زیر آب زن است- این نکته را به ذهن متبادر می سازد که نه تنها قدردانی از این فرد صورت نگرفته است بلکه به نوعی تخریب شخصیت فرد افشا کننده نیز مد نظر بوده است.

در هر روی اگر چه که هر گونه قصور یا خطای علمی و عدم رعایت اصول اخلاقی پذیرفتنی نیست، اما استفاده از استاندارد های دوگانه در برخورد با مقالات و محققان نیز قطعاً پذیرفتنی نخواهد بود. لذا به نظر می رسد که متأسفانه گزارش اخیر نیچر منعکس کننده تمام واقعیت های موجود نبوده و به گونه ای رمز آلود قصور مجلات در این فقره نادیده انگاشته شده است.