به گزارش “دانشجوآزاد” به نقل از خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»،بدنبال مصاحبه‌ وحید احمدی معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در خصوص” آثار نامطلوب تقلب در پایان‌نامه‌نویسی در جامعه علمی کشور”، خبرنگار ماه به سراغ اعضای هیات علمی دانشگاه مازندران رفته است و در گفتگویی تا بررسی مسئله پایان نامه فروشی که این روزها و پس از انتقادات رهبر انقلاب به این مسئله یکی از ممسائل مهم روز دانشگاه تبدیل شده بپردازد.

علی اکبر ایزدی فرد عضو هیات علمی دانشگاه مازندران درباره سرقت علمی و آثار نامطلوب تقلب اظهار داشت: “سرقت علمی که امروزه نمونه بارز آن در نوشتن پایان نامه های ارشد و دکتری ظهور کرده، می تواند به دلایل خاصی باشد، مانند نبود مهارت پژوهشی، دشواری های ارزیابی منابع اینترنتی، عدم برنامه ریزی و مدیریت علمی  و یادداشت برداری هایی که آن را سرقت محسوب نمی کنند. بدون تردبد مدرک تحصیلی، نشان از توانایی و دانش صاحب آن است اما اگر با تکیه به این مدرک و بدون احراز شرایط و اقعی علمی در جایی استخدام شود می تواند برای دیگران و آن سازمان خطرناک باشد و لطمات جبران ناپذیری را به وجود آورده، در انجام کارش از تخصص و تعهد لازم برخوردار نبوده و کارایی لازم را نداشته باشد.

وی همچنین دیدگاه اسلام درمورد سرقت علمی را اینگونه شرح داد: سرقت در اصطلاح فقها عبارت است از گرفتن مال دیگری به طور پنهانی و مخفی. از اینرو  در مال منقول سرقت تحقق می یابد و به لحاظ شرعی حد آن قطع دست است ولی شامل حقوق و منافع نمی شود.  چون این دو قابل گرفتن و برداشتن نیست، از این جهت سرقت علمی تنها از نظر لفظ با سرقت در اصطلاح فقهی مشابه است ولی مشمول تعریف سرقت و حد قطع دست نمی شود. به همین دلیل قانون گذار برای برطرف نمودن این اشکال، موادی را در قانون مجازات اسلامی از ماده ۶۵۱ تا ۶۶۷ اضافه کرده تا حکم سرقت های تعزیری و خارج از تعریف را بیان نماید. تبصره ۶  قانون مطبوعات(مصوب اسفند ۱۳۷۴)، نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته های دیگران به خود یا غیر ولو به صورت ترجمه را نوعی سرقت ادبی محسوب می نماید که مجازات آن تعزیر است. شاید بتوان گفت مبنای فقهی سرقت علمی، علاوه بر وجود برخی از عناصر سرقت در آن، آیه ۱۸۸ سوره آل عمران است.  خداوند می فرماید:” لاتحسبن الذین یفرحون بما اتوا و یحبون ان یحمدوا بما لم یفعلوا فلا تحسبنهم بمفازه من العذاب، و لهم عذاب الیم” گمان مبر آنها که از اعمال زشت خود شادمانند و دوست دارند در برابر کار نیکی که انجام نداده اند، مورد ستایش قرار گیرند، از عذاب رهایی دارند، برای آنها عذاب دردناک است.

خداوند متعال در این آیه شریفه افرادی را که دوست دارند مردم آنان را به جهت کار نیکی که خودشان آن را انجام نداده اند، ستایش کنند، مورد سرزنش قرار داده و صریحا وعده عذاب داده است و کسی که نوشته و آثار علمی دیگران را به نام خود منتشر می کند، در واقع می خواهد کسب عنوان کرده و مورد ستایش دیگران قرار گیرد، آن هم به واسطه کاری که خودش در تالیف و تدوین آن نقشی نداشته است چنین شخصی علاوه بر این که باید هر مقدار مالی را که از این راه بدست آورده به صاحب آن نوشته و آثار، بازگرداند، در صورت طرح شکوائیه از سوی مؤلف یا نویسنده علیه او در محاکم کیفری، حکم تعزیر از قبیل شلاق یا حبس یا جریمه نقدی نیز علیه او صادر می گردد.

ایزدی‌فر درباره چگونگی اعمال و برخورد با متقلبین علمی نیز گفت: “در برخورد با این گونه اعمال، قبل از هر چیز باید کار فرهنگی را در دستور کار خود قرار داد، یعنی اطلاع رسانی کامل در مورد زشت بودن این اعمال و اینکه سبب سلب حق دیگران شده و نوعی خیانت محسوب می شود و می تواند آثار مطلوبی در جامعه ایجاد کند.افزون بر آنچه گفته شد می توان از طرق دیگر نیز اقدامات مقتضی را انجام داد از جمله؛
الف: کاهش انگیزه برای انجام تقلب و جلوگیری از بروز آن
ب: شناسایی مؤثر و دقیق تقلب انجام شده توسط نرم افزارهایی که می تواند آن را انجام دهد.
ج: شناسایی مراکزی که سبب بروز این اعمال ناشایست می شوند و برخورد با آنان.
د: برخورد با خود متخلف مانند باطل کردن مدرک آنان، اخراج از دانشگاه، محرومیت از ادامه تحصیل، محرومیت از کار در نهادهای دولتی و مجامع دانشگاهی و پست های سیاسی.
ه: جبران تقلب انجام شده از طریق پرداخت جریمه نقدی توسط فرد متقلب و نیز مجازات کیفری آنان .
و: ورود جدی وزارت علوم جهت تدوین آیین نامه انضباطی در ارتباط با سرقت های علمی در پایان نامه، به گونه ای که دانشجو خطر لغو مدرک دانشگاهی و اخراج از دانشگاه و سایر محرومیت ها را بالای سرخود ببیند.

عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران تصریح کرد: ” با توجه به آمارها و گزارشاتی که در وبسایت نشریه ” ساینس” آمده همه کشورها کما بیش درگیر مساله تقلب در مجامع علمی هستند ولی این پدیده در برخی از کشورها از جمله بلغارستان و ایران جدی تر است.

در سطح جهانی، پدیده تقلب علمی در کشورهای توسعه یافته تا این حد وجود ندارد به عنوان مثال در ژاپن به میزان ۵٪ گزارش شده است. در حال حاضر در این کشورها نرم افزاری درست شده که از طریق آن می توان میزان کپی کردن مطالب را پی برد و دانشجویی که در پژوهش خود مرتکب تقلب علمی شود، در ابتدا تذکر می گیرد و برای بار دوم مردود می شود.

*تقلب در پایان نامه نویسی نشانه تزلزل در بنیان های اجتماع علمی است
دکتر محمود شارع پور عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران درمورد تقلب در کارهای علمی در گفتگو با «خبرنامه دانشجویان ایران» نیز گفت: تصور اینکه تقلب در کارهای علمی نظیر پایان نامه نویسی صرفا ناشی از یک عامل است، نوعی ساده انگاری و تقلیل این موضوع پیچیده است. قدر مسلم ظهور و رشد چنین پدیده ایی معلول طیف وسیعی از عوامل است که در این زمینه می توان به: عوامل مرتبط با شرایط فردی دانشجو ( نظیر بی انگیزه گی، عدم علاقه به رشته، استرس و …)، عوامل مرتبط با استاد راهنما (نظیر دغدغه صرف برای تولید مقاله، مواجهه با انبوهی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی، کمبود وقت و …، سیاست های وزارت علوم (نظیر گسترش بی رویه دوره های تحصیلات تکمیلی، غلبه تولید مقاله بر تمام اهداف دانشگاهی از جمله  غلبه آن بر ساحت آموزشی) و رویه های نظارتی دانشگاه، شرایط بازار کار، شرایط خانوادگی، عوامل مرتبط با گروه دوستان و نظایر آن اشاره نمود.

وی در ادامه افزود: بر این اساس، اصلاح قوانین و مقررات آموزشی، تغییر در برخی سیاست های وزارت علوم، اصلاح رویه های نظارت رسمی در دانشگاه و تدوین مقررات جدید می تواند تا حدودی برای مقابله با این پدیده موثر باشد ولی نباید فراموش کرد که پای‌بندی به هنجارهای علم نظیر اصالت و صداقت علمی بستگی به «جامعه‌پذیری عمیق علمی» و «وجود نظام کنترل اجتماعی» دارد. در نظام دانشگاهی ما فقدان اجتماع علمی سبب شده تا جامعه پذیری و کنترل اجتماعی غیررسمی تحقق نیابد. در چنین شرایطی که از آن تحت عنوان آنومی یا بی هنجاری علمی یاد میشود می توان انتظار داشت تا شاهد تقلب در تمام کارهای علمی از جمله در پایان نامه نویسی و مقاله نویسی باشیم.

دکتر شارع پور درباره مقابله با پدیده تقلب علمی نیز اظهار داشت: برای مقابله با تقلب در پایان نامه نویسی، سیاست های وزارت علوم باید هر چه بیشتر معطوف به تقویت اجتماع علمی باشد تا کنش متقابل میان اساتید و محققان افزایش یابد. وزارت علوم باید ارزیابی و پاداش‌دهی فعالیت علمی را بیشتر به اجتماع علمی واگذار کند – زیرا اساسا کسی غیر از اعضای اجتماع علمی قادر به ارزیابی کار همکاران خود نیستند و باید راه‌های رسیدن به شهرت و پاداش خارج از نظام اجتماع علمی را مسدود کند. این امر می‌تواند تأییدی برای اهمیت نظام ارتباطی در علم باشد. فقدان ارتباطات، میزان همبستگی در علم را کاهش داده و احتمال کجروی در نهاد علم را افزایش می دهد.

*آسیب شناسی و فرهنگ سازی مقدم بر مجازات کیفری است
دکتر علی اکبر جعفری عضو هیات علمی دانشگاه مازندران نیز درباره ناهنجاری تقلب علمی در دوران دانشجویی به «خبرنامه دانشجویان ایران»، می گوید: یکی از مهم ترین خروجی های دانشگاه «تولیدات علمی» است که در اثر سرمایه گذاری در پروژه های مختلف به ویژه «پایان نامه ها» خلق می شود. شالوده این دستاورد های علمی بر اساس هم افزایی بخش های مختلف نظام آموزشی، نظام پژوهشی و نیز تجربه و مساعی فزاینده اساتید، دانشجویان و کاکنان محترم حاصل می شود. حقوق ناشی از آفرینش ها که زائیده فکر و اندیشه انسان است چه در جامعه داخلی و چه در جامعه جهانی ارزشمند تلقی می شود. با توجه به اهمیت «حقوق مالکیت فکری/ معنوی» در قوانین موضوعه و عرفی و نیز حقوق امانت داری اسلامی و اخلاقی، اما به نظر می رسد در جامعه ما به آن کمتر توجه می شود و هم اکنون به عنوان یک معضل علمی تبدیل شده است. با توجه به این واقعیت سؤال اساسی که مطرح می شود این است که در نظام بین الملل چه قوانین و مقرراتی در این باره وضع شده است؟ همچنین نظام دانشگاهی ما در چه جایگاهی قرار دارد و راهکار های برون رفت از این مسئله چیست؟

وی در ادامه افزود: به نظر می رسد معضل پایان نامه نویسی نیابتی، نه با پند و اندرز و نه با عملیات پلیسی برای کشف سارقان داده های علمی حل و فصل خواهد شد. در این صورت دولت به جای ساخت دانشگاه ها و مراکز علمی باید به ساخت زندان ها سرمایگذاری کند. بنابراین، آسیب شناسی و فرهنگ سازی برای جلوگیری از سرقت علمی مقدم بر مجازات کیفری است. اقدامات پلیسی برازنده جامعه اسلامی نیست و وجهه خوبی ندارد. بدون آسیب شناسی علمی شاید در اجرای عدالت فاصله بگیریم. به نظر می رسد برای حل این مسئله باید به صورت سیستمیک متغیر های سطوح چند وجهی را از خرد به کلان در نظر بگیریم که به طور چکیده به آن اشاره می شود:

استاد. به دلیل تجربه و اطلاعات کم دانشجو، بهتر است استاد محترم برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در همان جلسه اول رعایت «حقوق مالکیت فکری» در کلیه پژوهش های مرتبط «اتمام حجت» کند و در برنامه سرفصل های هر درس نیز به طور برجسته این عبارت معین شود و سپس به طور مکتوب در اختیار دانشجو قرار گیرد. همچنین، روش پژوهش و پایان نامه نویسی به سبک ساده، جذاب و مرحله به مرحله به دانشجوی محترم آموزش داده شود. ایجاد علاقه و موهبت امید به آینده که اکنون بسیار کمیاب است به دانشجو منتقل شود؛ این عامل به مثابه موتور محرکه دانشجو عمل خواهد کرد.

دانشکده. دروس هفتگی دانشجویان  تحصیلات تکمیلی نه در یک و یا دو روز، بلکه در طول هفته تقسیم شود تا دانشجو زمان بیشتری برای حضور در دانشگاه اختصاص بدهد. همانند دانشگاه های برتر، دانشجو اکثر روزها در دانشگاه حضور داشته باشد و ساعت های خالی را به پژوهش در کتابخانه ها، راهنمایی از استاد، شرکت در سخنرانی های علمی و کارگاه های آموزشی، اختصاص بدهد. برای اساتید محترم الزامات حضور چهار روز در هفته در نظر گرفته شده است ولی این الزامات برای دانشجویان در عمل وجود ندارد. همچنین، جدیت در درس اختصاصی روش پژوهش و ابزار تجزیه و تحلیل، سخنرانی های نخبگان فکری، برجسته سازی عواقب سرقت علمی در تابلو های مرتبط و نیز فرم اصالت پایان نامه، در قدرت بازدارندگی سرقت های علمی مؤثر خواهد بود.

دانشگاه. در کشور های پیشرفته علمی هر دانشجو بر مبنای نیاز کشور و هر پایان نامه بر اساس نیاز های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و یا اجتماعی به نگارش در می آید. بنابراین، هماهنگی دانشگاه با وزارتخانه ها، نهاد ها و صنایع مرتبط با پروژه دانشجو، علاوه بر هدفمند سازی پایان نامه ها و نیز کاهش سرقت های علمی، می تواند استقلال مالی این دانشگاه را تأمین نماید. این موضوع واقعیتی است که دانشگاه های برتر جهان به آن دست یافتند.

وزارت عتف. این وزارتخانه مسئول اجرای سند چشم انداز ۱۴۰۴ مبنی بر ایران به عنوان «قطب علمی منطقه»، است. همچنین، حمایت از سطوح سه گانه فوق و نیز در اختیار گذاشتن نرم افزار «همانند جو» و یا امکان عضویت همه اساتید محترم در این سامانه ضروری است. حمایت مالی، بورسیه دانشجویان، حمایت در ساخت خوابگاه ها برای اسقرار دانشجویان و نیز توجه کیفی به دانشگاه به جای رشد کمی دانشجویان، از عوامل مهم امیدبخشی به دانشجویان می باشد. این موضوع دغدغه فکری اساتید محترم نیز می باشد.

*اگر استاد راهنما در موضوع ارایه شده مهارت و تحقیق کافی داشته باشد، تقلب امکان پذیر نخواهد بود
دکتر احمد جعفری صمیمی عضو هیات علمی دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه مازندران، نیز در خصوص آثار نامطلوب تقلب در پایان نامه نویسی در کشور به «خبرنامه دانشجویان ایران»، گفت: فرهنگ پژوهش و امانت داری را باید از کودکی در بین فرزندان خود پرورش دهیم.

دکتر جعفری صمیمی با اشاره به این که آموزش اصول پژوهش و فرهنگ امانت داری در سنین بزرگسالی بسیار سخت خواهد بود افزود: باید از طفولیت، مقوله امانت داری در تمام زمینه ها را به کودکان یاد داد تا در آینده بتوان آنها را مدیریت کرد.

وی همچنین به لزوم آموزش صحیح اصول تحقیق و پژوهش از ابتدا به کودکان اشاره کرد و آن را یکی از راهکارهای جلوگیری از تقلب در آینده عنوان نمود.

معاون اسبق پژوهش و فناوری دانشگاه مازندران در ادامه عنوان داشت: در تعاریف جهانی، پژوهشگر به کسی اطلاق می شود که حداقل دارای مدرک کارشناسی باشد اما اگر فرهنگ پژوهش از قبل در وجود افراد نهادینه شود و علاقه ها و توانمندی آنان تقویت شود، در دانشگاه ها با آموزش صحیح و راهنمایی اساتید امر پژوهش راحت تر و بی دغدغه خواهد بود و دیگر دانشجویان حاضر نخواهند بود کار و تلاش دیگری را به نام خود ثبت کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران سه عنصر دانشجو، استاد راهنما و ابزار و امکانات را در امر پژوهش مهم برشمرد و تاکید کرد: وظیفه دانشگاه و استاد راهنما، آشناکردن دانشجویان با ابزارها و نرم افزارهای موردنیاز دانشجویان جهت تحقیق و پژوهش است. در درس روش تحقیق دانشجو باید با صحیح ترین روش های تحقیق آشنا شود و در دوره ی کارشناسی ارشد و دکتری از آنها بهره بگیرد.

دکتر جعفری صمیمی ادامه داد: عنصر بعدی، استاد راهنما است که باید در زمینه موضوعی که ارایه می کند، توانمندی و آگاهی لازم را داشته باشد تا در مواقع لزوم هم نسبت به رفع اشکالات دانشجو اقدام کند و هم مطالب اصلی و کپی برداری شده را از هم تفکیک نماید. اما متاسفانه در برخی از دانشگاه ها به دلایل مختلف، گاهی در یک روز بیش از ۵۰ جلسه دفاع برگزار می شود که این خود دلیل عدم دقت لازم و کافی می شود. همچنین سخت گیری بیش از حد برخی از اساتید دلیل دیگری در تحریک دانشجو به تقلب در پایان نامه نویسی است، اگر اساتید قبل از ارایه ی موضوع، توانمندی دانشجو را بسنجند و براساس آن موضوع را ارایه نمایند، دانشجویان نیازی به کپی برداری نخواهند داشت. البته به تازگی مقوله آموزش محوری تحصیل در کارشناسی ارشد در حال اجرا است که بسیار مفید بوده و حجم بسیار زیادی از این دغدغه را برطرف خواهد کرد،‌ چرا که دانشجو با توجه به توان و علاقه مندی نوع تحصیل را انتخاب می نماید.

دکتر صمیمی در بخش دیگری از سخنانش به عدم وجود قوانین سخت برای مجازات سرقت اطلاعات و یا تقلب در نگارش پایان نامه ها اشاره کرد و افزود: در کشورهای اروپایی هرگونه برداشت حتی به میزان یک جمله از یک اثر باید با مجوز صاحب اثر بوده و در غیر اینصورت مجازات های بسیار سختی برای فرد خاطی در پی خواهد داشت، اما متاسفانه در اینجا ما شاهد تبلیغات علنی تخلف بزرگ انجام پایان نامه و یا تقلب و کپی برداری های وسیع هستیم که هیچ نظارتی نیز بر آن وجود ندارد.

استاد اقتصاد دانشگاه مازندران در پایان خاطرنشان کرد: اصلاح برخی از قوانین آموزشی مانند مدت زمان ارایه پایان نامه و تحقیق و زمان فراغت از تحصیل می تواند دغدغه دانشجویان را کم کرده و موجب شود تا آنان با خیال آسوده نسبت به انجام تحقیق خود اقدام نمایند.