به گزارش “دانشجوآزاد”

سفر به دیدنیهای هگمتانه پایتخت مادها

هگمتانه ی دیروز و همدان امروز از زمان دولت ماد که به عنوان پایتخت انتخاب شد، مورد توجه قرار گرفت. این شهر با آثار متنوعی مانند هگمتانه و گنج نامه از دوره های مختلف تاریخی مانند و غار علی سرد یکی از جاذبه های گردشگری نام آشناست. همدان همچنین با بوعلی سینا و باباطاهر به دل های بسیاری راه یافته است.

هگمتانه که به معنای محل تجمع است پس از دوره ماد و در زمان هخامنشیان پایتخت ییلاقی باقی ماند. این شهر در دوره های اشکانی، سلوکی، ساسانی و پس از اسلام نیز اهمیت خود را حفظ کرد.

مورخان بسیاری درباره این شهر نوشتند و توصیف های مختلفی صورت گرفت، از آن جمله هفت حصار، هر یک به رنگی بر گرد آن کشیده شده بود. باید یادآور شد که این باروها برای مراقبت از کاخ و گنجینه فرمانروا بنا شده بود و مردم عادی می بایست خانه های خود را بیرون از این دیوارها می ساختند.

اینک بافت تاریخی هگمتانه در مرکز شهر همدان واقع شده و بارها موضوع کاوش باستان شناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است. طی این کاوش ها اشیای متعددی علاوه بر بخش های مختلفی مانند قسمتی از سیستم آبرسانی، بناها و همچنین حصار دور آن کشف شد. هرچند کاوش های اخیر توسط زنده یاد مسعود آذرنوش، نشان داد که هگمتانه متعلق به مادها نبوده و این پایتخت افسانه ای احتمالا در جای دیگری از همدان واقع شده است.

با توجه به آنچه گفته شد، هگمتانه می تواند مبدأ خوبی برای سفر و بازدید آثار در همدان باشد. این مجموعه که با وسعت تقریبی ۲۵ هکتار در دو سوی خیابان قرار دارد چند اثر دیگر شامل موزه هگمتانه، کلیسای مریم مقدس و کلیسای گریگور استپان را نیز در خود جای داده است.

جست وجو در این محوطه باستانی برای یافتن شهر مادها از سال ها پیش آغاز شد. دمرگان و کیتر از جمله کسانی هستند که بیشتر از دیگران به هگمتانه توجه داشتند. شارل فوسی نیز در سال ۱۹۱۳ میلادی در گودال معروف به شترخواب یا گودال فرانسوی ها که مقابل موزه هگمتانه قرار دارد، دست به کاوش هایی زد که هیچگاه گزارشی از نتایج آن منتشر نشد. پس از یک وقفه، مرکز باستان شناسی ایران در سال های ۱۳۴۷ و ۱۳۴۸ اقدام به خرید منازل مسکونی موجود بر تپه هگمتانه کرد و عملیات تا سال ۵۳ ادامه یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی کاوش های باستان شناسی در سال ۱۳۶۲ آغاز شد.

موزه هگمتانه در شرق این مجموعه و جنب گودال فرانسوی ها قرار دارد و ساختمان آن که پیشتر مدرسه پرورش نامیده می شد با تعمیراتی، تغییر کاربری داد. ساختمان موزه هگمتانه که در مرکز محوطه باستانی هگمتانه قرار دارد، بین سال های ۲۵-۱۳۲۰ شمسی با عنوان مدرسه پرورش فعال بود. در دهه ۱۳۵۰ به منظور اجرای برنامه های پژوهشی و باستان شناسی به تملک مرکز باستان شناسی آن زمان درآمد و تبدیل به مخزنی برای نگهداری آثار شد.

موزه هگمتانه را با توجه به انواع اشیاء و آثار باستانی عرضه شده می توان به دو بخش تاریخی و اسلامی تقسیم کرد. اشیاء هردو بخش حاصل کاوش ها و یا از طریق خرید، اهدا و توقیف حاصل شده است. بیشترین آثار و اشیاء موزه را آثار سنگی و سفالی تشکیل می دهد.

همان طور که اشاره شد در شمال غرب مجموعه و در محله ارامنه، کلیسای گریگور متعلق به مذهب پروتستان و در جنوب غرب مجموعه کلیسای مریم مقدس متعلق به مذهب ارتدوکس از بخش های دیدنی هستند.

پس از کهن ترین بخش، شاید پیش از هر نقطه دیدنی دیگر، لازم باشد به آرامگاه های باباطاهر، شاعر نامی، و بوعلی سینا، دانشمند جهانی پرداخت که هیچ مسافری بدون دیدن این دو اثر، همدان را ترک نمی گوید.

ابن سینا، نادره دوران خود که در علوم گوناگون منطق، ریاضی، نجوم، شیمی و طب صاحب نظر بود حدود ۹۸۰ میلادی در شهر «خورمیس» از توابع بخارا به دنیا آمد. به گرگان و ری سفر کرد و مدتی نیز در همدان وزیر دربار دیلمی بود که علاوه بر آن در مدرسه بزرگ شهر نیز تدریس می کرد. زمانی که درگذشت در باغ دوست خود، ابوسعید دخوک به خاک سپرده شد و بنایی به شکل چهارطاقی بر مزارش ساخته شد. در زمان قاجار تجدیدبنا شد، اما سال ۱۳۳۳ خورشیدی بنای فعلی به دست هوشنگ سیحون بر اساس برج گنبد قابوس احداث شد. بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام است که با بهره گیری از هنر معماری سنتی و شیوه های نوین استفاده شده است.

ابن سینا که در علوم بسیاری مطرح است، آثار بسیاری داشته که هر کدام، برای کتابخانه های صاحب اثر در دنیا امتیاز به حساب می آید. بنابراین بازدید از آرامگاه این دانشمند بزرگ برای گردشگر ایرانی و خارجی یک فرصت خواهد بود.

به قبرستان گذر کردم صباحی/ شنیدم ناله و افغان و آهی/ شنیدم کله ای با خاک می گفت/ که این دنیا نمی ارزد بکاهی

هنگامی که به سوی دیگر و میدان باباطاهر بروید، یادی می شود از عارف نامی قرن پنجم که به واسطه زندگی ساده و بی پیرایه، باباطاهر عریان نام گرفت. وی دوبیتی های مشهوری دارد که در آنها از واژه های عامیانه در دوران خود استفاده شده است. پس از درگذشت، در دوران های مختلف، بناهای متفاوتی بر مزارش بنا شد تا آن که هم زمان با بنای آرامگاه بوعلی سینا، آرامگاه جدید باباطاهر نیز ساخته شد.

احداث این بنا در سال ۱۳۴۴ شمسی با همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده است. در اطراف بنای جدید، فضای سبز وسیعی احداث شده، که زیبایی آن را دوچندان کرده است. مدفن برخی از بزرگان و ادیبان به نام محمد ابن عبدالعزیز از ادبای قرن سوم هجری، ابولفتح اسعد از فقهای قرن ششم، حاجی میرزا عل نقی کوثر از دانشمندان قرن سیزدهم و مفتون همدان از شعرای قرن چهاردهم در کنار باباطاهر قرار گرفته است.

دیگر اثر معروف شهر همدان، گنبد علویان است که از نظر هنر گچبری و آجرکاری کم نظیر است. از برخی جهات شبیه گنبد سرخ مراغه و همچنین گنبد حیدریه قزوین است. گنبد علویان در چهار باغ علویان، در نزدیکی میدان امام زاده عبداله قرار دارد. این گنبد یکی از یادمان های متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری است، که توسط خاندان علویان ابتدا به عنوان مسجد احداث شده است و سپس در دوره های بعد با ایجاد سردابی در زیرزمین، به مقبره آن خاندان تبدیل شده است. لازم به ذکر است گنبد این بنا که مدفن دو تن از خاندان علویان بوده، در اثر گذشت زمان فرو ریخته و باقی نمانده است.

همدان را می توان به واسطه جنگ نهاوند از جمله اولین شهرهایی دانست که مردمش دین اسلام را پذیرفتند، از این رو شاید انتظار دارید تا مسجدی از آن دوران یادگار مانده باشد. و تاریخ ۱۲۵۳ قمری برای ساخت مسجد جامع که محققان معتقدند جایگزین بنای دیگری شده، شما را متعجب کند. این مسجد در نزدیکی میدان امام خمینی، ابتدای خیابان اکباتان قرار گرفته و تاریخ ساخت آن، که بر لوحه ای در قطاربندی جلو ایوان بزرگ مسجد نگاشته شده که مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار است.

در شهرهای اسلامی پس از مسجد، از دیدن حمام، بازار و کاروانسرا که معمولاً در کنار هم قرار دارند، نباید غافل شد. از این رو بعد از مسجد به دیدن حمام قلعه می رویم که اینک به موزه و سفره خانه تبدیل شده است. این حمام در محله قدیمی قلعه یا قاشق تراشان واقع شده و به احتمال زیاد متعلق به دوره قاجار است. در حال حاضر تبدیل به موزه مردم شناسی و سفره خانه شده و پذیرای مسافران همدان است.

مجموعه بازار سنتی و کاروانسراهای شهر همدان، که از چندین بازار و راسته بازار، سرا و کاروانسرا تشکیل شده، اکثراً با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده اند. پیش از این هر راسته به صنفی تعلق داشت که دیگر چنین نیست. سقف بازار در نقاطی فرو ریخته که با سقفی از جنس های امروزی جایگزین شده است.

از میان کاروانسر های همدان، دو کاروانسرای گلشن و حاج میرزا کاظم در خیابان اکباتان روبه روی هم قرار دارد که کاروانسرای گلشن اینک محل فروش گلیم و موکت و پارچه است. این کاروانسرا ورودی دیگری از سمت بازار صحاف خانه نیز دارد.

همچنان آثاری در شهر باقی مانده که باید دید تا بتوان قصد جاذبه های گردشگری خارج از شهر را کرد. برج قربان یکی از آثار تاریخی قرن هفتم یا هشتم هجری است، که در محل زندی های شهر همدان، در خیابان طالقانی، جنب دبیرستان ابن سینا واقع است. این بنای آجری که تا حدی به گنبد قابوس شباهت دارد، مدفن شیخ الاسلام حسن بن عطار، یکی از زهاد، محدثان و حافظان قرآن و جمعی از امرای دوره سلجوقی است.

آرامگاه استر و مردخای در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان دکتر شریعتی قرار دارد. از شکل ظاهر و سبک معماری این اثر، چنین بر می آید، که ساختمان فعلی در قرن هفتم هجری روی ساختمان قدیمی تری بنا شده باشد. این بنا از قسمت های مدخل ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه نشین تشکیل شده که در وسط فضای مربع شکل مقبره ها، دو صندوق منبت کاری شده زیبا قرار دارد.

استر نام دختری است که با کمک عموی خود مردخای، همسر خشایارشاه هخامنشی می شود. اینان از آن جهت که قوم یهود را از توطئه هامان وزیر خشایارشاه نجات دادند و یکی از اعیاد این قوم را به نام «جشن پوریم» رقم زدند، اهمیت دارند.

این اثر تاریخی از یک طرف، برای قوم یهود زیارتی و قابل احترام است، و از طرف دیگر، به عنوان یک اثر تاریخی، واجد ارزش است. علاوه بر بنا، در سنگی ورودی، صندوق چوبی خوش تراش و کتیبه های به خط عبری که حاوی ده فرمان هستند، از آثار قابل توجه این اثر محسوب می شود.

پیش از آن که از شهر خارج شویم، به بازدید یک اثر دیگر پیش از تاریخ می رویم، شیر سنگی. این مجسمه در میدانی به همین نام بر محل یک تپه باستانی و محل کشف تابوت اشکانی قرار گرفته است. این شیر و قرینه ی آن هنگام فتح همدان بر دو طرف دروازه شهر قرار داشتند.

مرداویج دیلمی، قصد کرد این دو مجسمه را به ری منتقل کند که موفق نشد و به این ترتیب پنجه یک شیر را شکست و دیگری را به کل خراب کرد. شیر آسیب دیده در زمان نوسازی برخی آثار به وسیله مهندس سیحون در محل فعلی نصب شد.

حالا که می خواهید از شهر خارج شوید تا دیدنی های پیرامون را ببینید، چند منطقه را مد نظر قرار دهید. هنگامی که سمت جنوب غرب شهر را در نظر بگیرید، مجتمع تفریحی، سیاحتی عباس آباد یک گردشگاه مناسب خواهد بود.

این مجتمع بر فراز تپه ی عباس آباد در انتهای خیابان مهدیه مشرف به میدان قائم واقع شده و دارای تأسیسات تفریحی، اسکان موقت، پذیرایی، امکانات ورزشی، آبشار و چشم انداز دره سرسبز عباس آباد و شهر همدان است.

با ادامه راه در همین جهت، پس از حدود ۸ کیلومتر به گنج نامه می رسید. گنج نامه در دامنه ی کوه الوند و دره عباس آباد قرار دارد. علاوه بر چشم انداز و آبشار زیبای منطقه که طبیعتی خاص ایجاد کرده اند، کتیبه گنج نامه نیز بیانگر ارزش تاریخی منطقه است. از آنجا که هگمتانه، پایتخت تابستانی هخامنشی در مسیر جاده شاهی قرار داشته، داریوش اول پس از اتمام کار کتیبه بیستون، دستور ایجاد این کتیبه را صادر می کند. پس از او فرزندش، خشایارشاه نیز کتیبه دیگری کمی پایین تر، از خود بر جای می گذارد.

منطقه گنج نامه اینک از طریق تله کابینی به طول تقریبی ۵/۱ کیلومتر به میدان میشان مرتبط شده که خود به یکی ازجاذبه های توریستی تبدیل شده است. امکانات ورزشی، تفریحی و پذیرایی مختلفی در این منطقه نیز ایجاد شده که از سوی دیگر سبب شده عشایر در منطقه نمانند.

نمناک