به گزارش “دانشجو آزاد” به نقل از خبرگزاری فارس، اندیشکده «موسسه علوم و امنیت بین‌الملل» در گزارشی نوشت: در گزارش آژانس، از زبان تازه‌ای برای توضیح ناتوانی در تایید عدم‌ وجود فعالیت‌های اعلام‌نشده در ایران استفاده شده است. نهایتا اینکه آژانس نمی‌تواند تعیین کند که آیا همه فعالیت‌های هسته‌ای ایران صلح‌امیز هست یا خیر.

این اندیشکده آمریکایی که نقش گسترده‌ای در پرونده‌سازی علیه برنامه هسته‌ای ایران داشته، در گزارش جدید خود هم که به قلم سه نویسنده نگاشته شده، به بهانه‌گیری در خصوص گزارش تازه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تعهد ایران به مفاد برجام پرداخته و گزارش مزبور را ناقص دانسته است.

در این گزارش آمده است: در تاریخ ۲۶ فوریه ۲۰۱۶، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نخستین گزارش خود درباره انطباق عملکرد ایران با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را منتشر نمود. این قطعنامه که بعنوان یک قانون بین‌المللی (برنامه جامع اقدام مشترک) به تصویب رسیده، در جولای ۲۰۱۵ و با هدف محدود نمودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران میان جمهوری اسلامی و کشورهای ۵+۱ به توافق رسید. ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ نیز روز اجرای این توافق‌نامه بود؛ روزی که ایران تمامی تعهدات لازم برای اعمال محدودیت بر برنامه هسته‌ای خود را اجرایی کرده بود.

پس از گذشت شش هفته از آغاز اجرای برجام، گزارش آژانس انرژی اتمی نشان می‌دهد که ایران به بسیاری از تعهداتش پایبند بوده است. با این حال، متاسفانه گزارش آژانس فاقد جزئیات درباره برخی از موضوعات مهم مرتبط با اجرای توافق از جمله مقدار اورانیوم با غنای پایین (LEU) در ایران، ماهیت سانتریفیوژهای بدون روتور و رابط و فعالیت‌های توسعه و تحقیق سانتریفیوژهای پیشرفته می‌باشد. طی سال‌های گذشته، ذخیره اورانیوم با غنای ۲۰ درصد ایران نامشخص و مبهم بود و هیچ‌گونه جزئیاتی در خصوص مقدار اورانیوم با غنای کمتر از ۵ درصد نیز وجود نداشت.

فقدان اطلاعات و داده‌های کافی، تعیین تطابق ایران با مفاد توافق را غیرممکن می‌سازد. آژانس (در واقع) با عدم تامین اطلاعات بیشتر درباره جنبه‌های فنی کلیدی در برنامه هسته‌ای ایران و اجرای تعهدات برجام تا به امروز، از ارائه اطلاعات اساسی در خصوص وضعیت برنامه هسته‌ای این کشور خودداری کرده است. این اقدام شفافیت عمومی و اعتماد به توافق را تضعیف می‌کند. بدون ارائه اطلاعات کلیدی، افکار عمومی و رسانه‌ها چشم به افشای اطلاعات قابل‌اعتماد (از سایر منابع) خواهند دوخت. اینکه گزارش و اطلاعات اصلی باید توسط آژانس ارائه شود، یک استاندارد نیست بنابراین از آژانس می‌خواهیم که اطلاعات بهتری را درباره برنامه هسته‌ای ایران پس از برجام ارائه دهد.

یافته‌های اساسی

یکی از مسائل احتمالی درباره تطابق عملکرد ایران با توافق مربوط به تولید روتور و رابط است. در گزارش آمده که آژانس بر تولید انواع دیگری از سانتریفیوژ و رابط و لوله‌های روتور آن نظارت داشته و آن را تائید می‌کند. بعلاوه اینکه مشخص شده که طبق گفته ایران، تولید روتورهای سانتریفیوژ از تاریخ ۲۲ فوریه ۲۰۱۶ تاکنون متوقف شده است. قرار است این توقف تولید در سفر بعدی رییس آژانس (به ایران) تائید شود. آیا این مساله نشانه یک نقض بالقوه توافق نیست؟ آسوشیتدپرس به نقل از بیانیه یک دیپلمات ناشناس نوشت: باتوجه به تولید برخی قطعات مورد استفاده در سانتریفیوژهای پیشرفته در ایران، اختلاف‌نظرهایی درباره تطابق عملکرد تهران با برجام وجود داشته است. بعلاوه اینکه بر اساس گزارش آژانس، از روز اجرا ایران گزارش‌های تولید و ذخیره رابط و لوله‌های روتور سانتریفیوژ را به آژانس تحویل داده و امکان بررسی آنها را فراهم نموده است. علیرغم اینکه ایران تمامی روتورها و رابط‌های سانتریفیوژ خود را در معرض بررسی قرار داده، آژانس قادر به بررسی تمامی این اطلاعات نبوده است.

یکی دیگر از مسائل مربوط به انطباق، مربوط به آب سنگین می‌باشد. طی نخستین ماه اجرای برجام، میزان آب سنگین موجود در ایران بیشتر از مقدار تعیین شده و مجاز بوده و نقض توافق محسوب می‌شد. براساس برجام، ایران مجاز به برخورداری از ۱۳۰ تن آب سنگین تا پیش از راه‌اندازی رآکتور بازطراحی شده اراک بوده در حالی که در تاریخ ۱۷ فوریه ۲۰۱۶، اندکی بالاتر از این مقدار (۱۳۰/۹ تن آب سنگین) در ایران وجود داشته است. این میزان در تاریخ ۲۴ فوریه که ۲۰ تن اب سنگین ایران به خارج از کشور منتقل می‌شود، کاهش می‌یابد.

گزارش آژانس فاقد اطلاعات درباره موجودی اورانیوم با درجه غنای پایین است، مساله‌ای که بطور معمول در گزارش‌های قبلی به تفصیل آورده شده است.

۱/ موجودی اورانیوم با درجه غنای ۳٫۶۷ درصد: در گزارش آژانس به موضوعی کلیدی که همان مقدار دقیق و اشکال مختلف اورانیوم با درجه غنای پایین می‌باشد، پرداخته نشده است. این گزارش بیان می‌کند که موجودی اورانیوم با درجه غنای ۳٫۶۷ درصد در ایران از ۳۰۰ کیلوگرم تجاوز نمی‌کند. هیچ اطلاعات بیشتری در این خصوص ارائه نشده و چندین سوال ایجاد می‌گردد: باتوجه به اینکه ایران غنی‌سازی اورانیوم را در تاریخ ۲۳ ژانویه از سر گرفته، مقدار این غنی‌سازی چقدر می‌باشد؟ این میزان تا چه نزدیک به حدمجاز آن(طبق برجام)  است؟

موضوع بعدی در این گزارش مربوط به موجودی این اورانیوم با درجه غنای پایین در نیروگاه پودر Uo غنی شده Enriched UO2 Powder Plant) EUPP) می‌باشد. طبق گزارش آژانس، موجودی اورانیوم ۳٫۶۷ درصدی برای ۲۰ الی ۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده محاسبه می‌شود که ایران عنوان کرده که آن را از خط تولید EUPP بازیابی می‌کند. آیا آژانس این مقدار را تائید می‌کند؟ در ژانویه ۲۰۱۶، حدود ۳۴۰ کیلوگرم(توده UF6) در اندازه‌های متوسط آن در EUPP بوده است.

اما آیا تمام این ۲۰ الی ۴۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده از خطوط تولید تخلیه و به خارج از ایران منتقل شده است؟ یا اینکه هنوز مقادیری از آن در EUPP باقی مانده و غیرقابل بازیابی است یا اینکه (در گزارش) محاسبه نشده؟ آیا ذخایر اورانیوم ۳٫۶۷ درصدی ایران واقعا کمتر از ۳۰۰ کیلوگرم است؟ بدون اطلاعات، کسی نمی‌تواند پاسخی برای این سوالات داشته باشد.

۲) موجودی اورانیوم با درجه غنای ۲۰ درصد: این گزارش نخستین گزارش آژانس پس از سال‌ها در آن اشاره‌ای به میزان ذخیره اورانیوم ۲۰ درصدی در ایران نشده است. چقدر اورانیوم با درجه غنی پایین و نزدیک به ۲۰ درصد در ایران باقی مانده است؟ باتوجه به گزارش‌های قبلی آژانس، هم‌اکنون چالشی در خصوص میزان اورانیوم با غنای نزدیک به ۲۰ درصد باقیمانده در ایران وجود دارد. این مساله به احتمال زیاد بطور مثبت حل و فصل شده است. صرف‌نظر از چگونگی حل آن، آژانس در گزارش خود باید نشان دهد که چه مقدار اورانیوم با غنای نزدیک ۲۰ درصد در ایران مانده و اشکال آن چیست.

در انتهای گزارش این اندیشکده آمریکایی آمده است: آژانس نشستی را با یک کارگروه نظارتی داشته اما در گزارش خود از آنچه در این نشست گذشته، اطلاعاتی ارائه نداده است. تشکیل کارگروه نظارتی مشکلات فراوانی خواهد داشت به همین دلیل همچنان بعنوان یک معضل باقی مانده است. در گزارش آژانس، از زبان تازه‌ای برای توضیح ناتوانی در تایید عدم‌وجود فعالیت‌های اعلام‌نشده در ایران استفاده شده است.

اکنون و در دوره پس از اجرای برجام، آژانس اعلام می‌کند که طبق پروتکل الحاقی مورخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ تشخیص می‌دهد که هیچ‌گونه نشانه‌ای از مواد هسته‌ای یا فعالت اعلام‌نشده در ایران وجود ندارد.» نهایتا اینکه آژانس نمی‌تواند تعیین کند که آیا همه فعالیت‌های هسته‌ای ایران صلح‌امیز هست یا خیر.