به گزارش “دانشجوآزاد” به نقل از شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ به تازگی در فضای مجازی بخش هایی از فیلم جلسه رای گیری مجلس خبرگان در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ منتشر شده است. ممکن است این فیلم سوال هایی در ذهن شما به وجود آورده باشد؛ در متن زیر تلاش می کنیم، با روایتی کامل از وقایع مربوط به انتخاب آیت الله خامنه ای به عنوان رهبر انقلاب، به این سوالات پاسخ دهیم.

۱)شرایط سخت….

پس از رحلت امام خمینی (ره) در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، مجلس خبرگان که وظیفه انتخاب رهبر انقلاب را بر عهده داشت، بلافاصله تشکیل جلسه داد تا این وظیفه بسیار سخت و مهم را به انجام رساند. کشور در اوضاع دشواری بود؛ هر لحظه ممکن بود، مرزها با تهدید جدیدی مواجه شود (خصوصا آنکه خبرهایی شایع شده بود که نیروهای صدام پس از رحلت امام در حال پیش روی به سمت مرزها هستند) و یا دشمن برای کشور نقشه ای جدید تدارک ببیند تا از شرایط روزهای بدون امام بزرگوار سوء استفاده کنند. آیت الله خامنه ای چند روز بعد از فوت امام، این نگرانی ها را این گونه روایت کرده اند: « دشمنان ما فرض کرده بودند که جامعه [بعد از فوت امام] از هم گسسته شود و میان مردم حیرت به وجود آید و در بین مسؤولان اختلاف کلمه بروز کند و انقلاب از حمایت مردمی و حصار دفاع عمومی محروم شود. آنها به این فرض امید بسته، و برای آن لحظه سرمایه‌گذاری کرده بودند.»

۲)قانون اساسی در مورد انتخاب رهبر چه می گفت؟

طبق اصل صد و هفتم قانون اساسی کشور که در سال ۵۸ با رای مردم اجرایی شد،  در این شرایط باید خبرگان ملت، فردی واجد صلاحیت مرجعیت را که دارای بینش سیاسی و توانمندی در اداره کشور باشد به رهبری برمی گزیدند و در صورتی که فردی را شایسته این مقام نمی یافتند، در قانون این امکان وجود داشت که خبرگان گروهی از مراجع واجد صلاحیت (۳ تا ۵ نفر) را به عنوان شورای رهبری انتخاب کنند تا با هم اداره کشور را به عهده بگیرند.
باید یک مرجع تقلید واجد صلاحیت رهبری به عنوان رهبر بعدی انقلاب با رای نمایندگان مجلس خبرگان انتخاب می شد

۳)چرا شورای رهبری انتخاب نشد؟

مجلس خبرگان رهبری در اولین تصمیم گیری خود باید بین دو گزینه رهبری یک فرد دارای صلاحیت و یا شورای رهبری انتخاب می کرد. آیت الله خامنه ای در این رای گیری، از موافقان رهبری شورایی بودند ولی اکثریت اعضای خبرگان با قاطعیت با رهبری شورایی مخالفت کردند؛ سه بار تعداد مخالفان رهبری شورایی شمرده شد و هر سه بار اکثریت خبرگان مخالف رهبری شورایی بودند. قانونا و شرعاً تنها راه ممکن، انتخاب یک فرد به عنوان رهبر بود.

۴)چرا رهبر از میان مراجع تقلید آن زمان، انتخاب نشد؟

با اینکه لیست های مختلفی از حالت های مختلف رهبری شورایی نوشته شده بود ولی وقتی این گزینه در خبرگان رای نیاورد، تنها راه، رای گیری برای رهبری افرادی بود که گمان می رفت صلاحیت این منصب را داشته باشند. قانوناً انتخاب رهبر به دو سوم آرای نمایندگان خبرگان نیاز دارد. گزینه های مختلفی در مجلس خبرگان مطرح شد ولی اکثر اعضای مجلس خبرگان که همگی مجتهد هستند، هیچکدام از آن بزرگواران را هر چند که مرجع تقلید بودند، دارای صلاحیت رهبری نمی دانستند؛ حتی در مجلس خبرگان برای رهبری یکی از مراجع بزرگوار آن زمان، یعنی آیت الله گلپایگانی رای گیری شد ولی ایشان تنها ۱۴ رای موافق داشتند  ۶۱ رای مخالف داشتند. طبق قانون وقتی رهبری شورایی رای نیاورده و باید فردی به عنوان رهبر انتخاب شود، باید قانوناً آن فرد علاوه بر مرجعیت، صلاحیت رهبری هم داشته باشند اما طبق نظر خبرگان هیچکدام از مراجع زنده زمان صلاحیت رهبری را نداشتند…. کار، گره خورده بود… قانون اساسی موجود برای انتخاب رهبر بعدی کافی نیست و اندیشیدن چاره ای برای این وضعیت بیشتر از هر نهادی، بر عهده مجتهدان منتخب مردم در مجلس خبرگان بود.

۵)ماجرای بازنگری در قانون اساسی چه بود؟

در همین زمان نظر خبرگان به نامه ای که امام خمینی تقریبا چهل روز پیش از این نوشته بودند جلب می شود تا شاید نظر امام و تیزبینی شان بتواند بار دیگر مسائل پیش روی انقلاب را حل کند. مسئله این بار این بود که قانون اساسی نمی توانست راهگشا باشد؛ چون فقط دو راه (شورای رهبری یا انتخاب رهبر از میان مراجع تقلید) در قانون پیش بینی شده بود که هیچکدام در مجلس خبرگان رای نیاورد. امام راحل حدودا چهل روز قبل از ارتحالشان، این واقعه را به نحوی پیش بینی کرده و برای آن چاره اندیشیده بود. امام در ۴ اردیبهشت ۶۸، گروهی بیست نفره را برای اصلاح و بازنگری قانون اساسی تعیین کردند. مجلس هم طبق فرمان امام ۵ نفر را به این گروه بیست نفره اضافه کرد. امام خمینی، ریاست این مجمع را بر عهده آیت الله خامنه ای گذاشته بودند و به این گروه فقط دو ماه فرصت داده بودند تا بخشی هایی از قانون اساسی را اصلاح کرده و قانون اساسی جدید را برای تایید به رای مردم بگذارند؛ امام در این حکم، اهمیت این کار را این گونه متذکر شدند: «رفع نقایص آن (قانون اساسی) یک ضرورت اجتناب ناپذیر جامعه اسلامی و انقلابی ماست و چه بسا تاخیر در آن موجب بروز آفات و عواقب تلخی برای کشور و انقلاب گردد. و من نیز بنا بر احساس تکلیف شرعی و ملی خود از مدتها قبل در فکر حل آن بوده‌ام.» مجمع بازنگری و اصلاح قانون اساسی، از همان زمان برای بررسی مواردی که در فرمان امام به اصلاح نیاز داشت جلسه تشکیل داد تا پس از اصلاح، قانون اساسی جدید به رای مردم گذاشته شود.

۶)رهبر باید مرجع تقلید هم باشد یا اجتهاد کافی است؟

پس از آنکه کارشناسان مواردی از ناکارآمدی یا گره هایی اجرایی و مدیریتی در اولین قانون اساسی جمهوری اسلامی را پس از یک دهه تجربه عملی حکومت داری تشخیص دادند، آیت الله مشکینی به امام خمینی نامه ای می نویسد و نظر امام را درباره اصلاح قانون اساسی جویا می شود؛ امام تصمیم گیری را درباره همه موارد به اعضاء گروه بازنگری می سپارند و فقط نظرشان را در مورد یک نکته خاص بیان می کنند تا در ادامه راه انقلاب مشکلی باقی نماند؛ مسئله شرط مرجعیت برای رهبری نظام. پاسخی که ۳۵ روز بعد، گره قانون اساسی را بعد از رحلت امام باز می کند. پاسخ تاریخی امام به آیت الله مشکینی درباره کافی بودن شرط اجتهاد برای رهبری و لازم نبودن مرجعیت را با هم بخوانیم:

حضرت حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای حاج شیخ علی مشکینی – دامت افاضاته
پس از عرض سلام، خواسته بودید نظرم را در مورد متمم قانون اساسی بیان کنم. هرگونه آقایان صلاح دانستند عمل کنند. من دخالتی نمی کنم. فقط در مورد رهبری، ما که نمی توانیم نظام اسلامی مان را بدون سرپرست رها کنیم. باید فردی را انتخاب کنیم که از حیثیت اسلامی مان در جهان سیاست و نیرنگ دفاع کند. من از ابتدا معتقد بودم و اصرار داشتم که شرط «مرجعیت» لازم نیست. مجتهد عادل مورد تأیید خبرگان محترم سراسر کشور کفایت می کند. اگر مردم به خبرگان رای دادند تا مجتهد عادلی را برای رهبری حکومتشان تعیین کنند، وقتی آنها هم فردی را تعیین کردند تا رهبری را به عهده بگیرد، قهری او مورد قبول مردم است. در این صورت او ولیّ منتخب مردم می شود و حکمش نافذ است. در اصل قانون اساسی من این را می گفتم، ولی دوستان در شرط «مرجعیت» پافشاری کردند، من هم قبول کردم. من در آن هنگام می دانستم که این در آینده نه چندان دور قابل پیاده شدن نیست. توفیق آقایان را از درگاه خداوند متعال خواستارم

والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته
روح الله الموسوی الخمینی
۶۸/۲/۹

۷)چرا رهبر موقت تعیین شد؟ 

آیت الله امینی متن نامه امام خطاب به آیت الله مشکینی را از تریبون مجلس خبرگان قرائت می کند، کار آسان می شود. یکی از شروط قانون اساسی سال ۵۸ طبق نظر امام خمینی، از شروط انتخاب رهبری برداشته می شود. حالا می توان از میان مجتهدین حاضر، فردی را به عنوان رهبر انتخاب کرد و دیگر لازم نیست که او علاوه بر اجتهاد، مرجع تقلید و صاحب رساله عملیه باشد. خبرگان تصمیم مهمی می گیرند. تصویب نظر امام و حذف شرط مرجعیت برای رهبری نیازمند آن است که این اصلاح در متن قانون اساسی جدید اعمال شود و قانون اساسی مجددا به رفراندوم یا همه پرسی گذاشته شود تا مردم هم قانون اساسی را تایید کنند. ولی خبرگان نمی توانستند تا چند ماه دیگر و تا زمان رای مردم به قانون اساسی جدید کشور را در این وضعیت بحرانی بدون رهبر بگذارند؛ بحرانی که از یک طرف به پیشروی نیروهای صدام به سمت مرزهای ایران،  و از طرف دیگر به دلشوره و نگرانی مردم از وضعیت انقلاب بعد از فوت امام و نقشه های احتمالی دشمنان برای آسیب به کشور مربوط می شد. با توجه به همه این نکات، خبرگان تصمیم می گیرند از میان مجتهدین، فردی را موقتا به عنوان رهبر انتخاب کنند و پس از رای گیری درباره قانون اساسی، مجددا رای گیری دیگری برای نهایی شدن انتخاب رهبر برگزار کنند.

۸)چرا آیت الله خامنه ای با انتخاب خودشان مخالفت کردند؟

حال، اعضای خبرگان باید تا روز رای گیری قانون اساسی جدید، مجتهدی را به صورت موقت به عنوان رهبر انتخاب می کردند؛ با توجه به نظر اکثریت اعضا و شناختی که اغلب حاضران از توانایی های آیت الله خامنه ای در دو دوره ریاست جمهوری و سوابق مدیریتی دیگر داشتند، ایشان را به عنوان گزینه موقت رهبری مطرح کردند. نقل خاطره برخی اعضا از اشاره مکرر امام به صلاحیت آقای خامنه ای برای رهبری در جلسات خصوصی نیز، در این انتخاب بی تاثیر نبود. البته چند نفر با انتخاب آیت الله خامنه ای مخالف بودند و برخی از آنها پای تریبون رفتند تا با انتخاب ایشان مخالفت کنند؛ یکی از آن مخالفان کسی نبود جز شخص آقای خامنه ای. ایشان با انتخاب خودشان مخالفت کردند. مخالفتی که هم نشانه ای بر بزرگواری و تواضع آیت الله خامنه ای بود و هم حاکی از اینکه ایشان تمام تلاش خود را کردند تا این وظیفه بسیار دشوار که سختی های زیادی در آن است، بر عهده فرد دیگری گذاشته شود اما در نهایت با رای قاطع مجتهدان مجلس خبرگان، پذیرش این مسئولیت برای ایشان تکلیف و وظیفه شرعی شد. آقا چند روز بعد با حفظ این تواضع کم نظیر در این باره می فرمایند: «روز شنبه، قبل از تشکیل مجلس خبرگان، با تضرع و توجه و التماس، به خدای متعال عرض کردم: پروردگارا ! تو که مدبر و مقدر امور هستی، چون ممکن است به عنوان عضوی از مجموعه‌ی شورای رهبری، این مسؤولیت متوجه من شود، خواهش میکنم اگر این کار ممکن است اندکی برای دین و آخرت من زیان داشته باشد، طوری ترتیب کار را بده که چنین وضعیتی پیش نیاید. واقعاً از ته دل میخواستم که این مسؤولیت متوجه من نشود…. در مجلس خبرگان بحث هایی پیش آمد و حرفهایی زده شد که نهایتاً به این انتخاب منتهی شد. در همان مجلس، کوشش و تلاش و استدلال و بحث کردم، تا این کار انجام نگیرد؛ ولی انجام گرفت و این مرحله گذشت. من همین الان خودم را یک طلبه‌ی معمولی و بدون برجستگی و امتیازی خاص میدانم…اما حالا که این بار را روی دوش من گذاشتند، با قوّت خواهم گرفت؛ آن‌چنان که خدای متعال به پیامبرانش توصیه فرمود: «خذها بقوّه» [اعراف: ۱۴۵]»

۹)آقا چقدر رای آوردند؟

رای گیری برای انتخاب موقت آیت الله خامنه ای به عنوان رهبر انجام شد. نتیجه رای گیری بسیار جالب توجه است. از ۷۴ نفر حاضر در مجلس خبرگان، ۶۰ مجتهد با اجتهاد و واجد صلاحیت رهبری بودن ایشان موافقت کردند و این یعنی بیش از ۸۰ درصد مجتهدان منتخب مردم ایشان را به عنوان رهبر موقت انقلاب تا رأی گیری برای قانون اساسی انتخاب کردند.

۱۰)بعد از گذشتن دوره موقت رهبری آقا، دوباره رای گیری شد؟

بله؛ از روز ۱۴ خرداد ۶۸ تا روز همه پرسی قانون اساسی که در آن شرط مرجعیت برای رهبری حذف شده بود و اجتهاد و عدالت و سایر صلاحیت ها برای انتخاب رهبری کافی بود، آیت الله خامنه ای با ۹۲ درصد رای خبرگان، موقتاً رهبر انقلاب اسلامی بودند. قانون اساسی جدید در ۶ مرداد ماه ۱۳۶۸ با رأی مثبت ۹۷ درصد افراد رای دهنده به تصویب رسید. پس از برگزاری رفراندوم قانون اساسی و رأی مثبت مردم به آن، خبرگان قانون اساسی جلسه ای دیگر برای انتخاب رهبری تشکیل دادند و در این جلسه برای انتخاب آیت الله خامنه ای مجددا رای گیری شد که در این رأی گیری، آیت الله خامنه ای به اتفاق آراء، به عنوان رهبر انقلاب اسلامی برگزیده شدند و این مسئولیت خطیر بر عهده ایشان گذاشته شد.

پاورقی: تمامی نقل قول های مستقیم از آیت الله خامنه ای مربوط به سخنرانی ایشان در تاریخ ۱۲ تیرماه ۱۳۶۸ است.