به گزارش” دانشجو آزاد” هر جا و هر زمان از تکریم یک خانواده سخن به میان می آید آیه «هل اتی» در سوره الانسان گوش نواز می شود زیرا این آیه به صراحت  راجع به خانواده و استحکام پایه‌های آن توسط بزرگترها  پیام می دهد .

 اینکه چرا این آیه مورد خطابه ماست را باید از شان نزول این آیه دانست .

حجت الاسلام و المسلمین مقداد تابش، کارشناس تاریخ اسلام با اشاره به شان نزول آیات ابتدایی سوره مبارکه  انسان، شان نزول این آیه را بررسی و به این اتفاق مهم در تاریخ اشاره می کند، که امام حسن و امام حسین علیهما السلام در کودکی دچار بیماری شدند و رسول خدا (ص) همراه دو نفر از اصحاب به عیادت آنها رفتند که یکی از اصحاب به امام علی(ع) پیشنهاد داد؛ چه خوب است، برای شفای دو فرزندت نذری برای خداوند می کردید.

امیرالمومنین (ع) نیز ضمن پذیرش این پیشنهاد؛ نذر کردند اگر این دو فرزند شفا بگیرند، به شکرانه آن سه روز روزه بگیرند و بعد از ایشان نیز حضرت زهرا(س) نیز همین نذر را کردند و حتی خود امام حسن و امام حسین علیهما السلام نیز این نذر را کردند و همراه آنها فضه کنیزهم نیز چنین نذری کرد.

این رویداد در سال ششم یا هفتم هجری رخ داده است که امام حسن(ع) و امام حسین(ع)  سه یا چهار ساله بودند لذا این بسیار جالب است که طفل سه یا چهارساله به همراه پدر و مادرش، نذر روزه و آن را ادا می کند که نشان می دهد این دو امام بزرگوار(ع) در کودکی، علاوه بر اینکه مقام عصمت داشتند، به بلوغ عبادی نیز رسیده بودند و پدر و مادرشان نیز آنها را از این نذر منع نکردند؛ یعنی این بزرگواران(ع) از لحاظ عقلی، معرفتی، جسمی و روحی آماده پذیرش احکام الهی بودند و این درسی برای ماست تا در تربیت فرزندان آنان را به بلوغ عبادی نیز برسانیم.

در فاصله بسیار کم زمانی، امامان حسن و حسین علیهما السلام شفا یافتند، در این دوران در خانه امیرالمومنین(ع) فقر حاکم بوده است و آنان بدون هیچ غذایی برای ادای نذر، روزه می گیرند و نزدیک افطار روزه اول امیرالمومنین(ع) سراغ همسایه یهودی خود شمعون می روند و از او مقداری پشم می گیرند و به او می فرمایند آنها را به فاطمه دختر رسول خدا(ص) خواهم داد تا بریسد و تبدیل به نخ کند و در ازای آن سه صاع جو بده و او هم قبول می کند.

حضرت زهرا(س) روز اول ثلث پشم ها را می ریسند و سپس یک صاع از جو ها را بر می دارند و تبدیل به نان می کنند، این عمل حضرت زهرا(س) نیز چند درس دارد که ابتدا کار را انجام می دهند و سپس از آن جوها برداشت می کنند یعنی به تعبیر امروزی پیشخوری نمی کنند و دوم اینکه نشان می دهد، حضرت زهرا(س) در مباحث اقتصادی زندگی، به امیرالمومنین(ع) کمک می کنند و کار اقتصادی در منزل انجام می دهند که این نشان می دهد اسلام با کار اقتصادی زنان مخالف نیست و تنها شیوه را تعیین می کند که بهتر است زنان در خانه باشند.

حضرت زهرا(س) با آن آرد پنج قرص نان پختند، نزدیک مغرب امیرالمومنین امام علی(ع) به مسجد رفته و نماز را با رسول خدا(ص) اقامه کردند، پس از بازگشت سفره پهن شد و هر پنج نفر سر سفره نشستند، همین که امیرالمؤمنین(ع) اولین تکه نان را برداشتند، مسکینی به درب منزل آن حضرات(ع) آمده و عرض کرد: «السلام علیکم یا اهل بیت محمد(ص)؛ من مسکینی از مساکین مسلمین هستم. از آنچه می‌خورید به من هم اطعام کنید، خداوند از نعمت‌های بهشت به شما بدهد!»

در جایی شیخ صدوق نیز بیان کرده است  که امیرالمومنین(ع) لقمه دستشان بود و تا این صدا را شنیدند، لقمه را روی زمین گذاشتند، حال بنا دارند به اهل خانواده بفرمایند که این نان ها را به این فرد صدقه بدهیم یا بفرمایند من نان خود را می دهم لذا امیرالمومنین(ع) و حضرت زهرا(س) نان خود را به مسکین می دهند و به تبعیت از آنان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و در آخر فضه ( کنیز این خانه) نیز همین کار را انجام داده و با آب افطار کردند.

در روز دوم مجددا حضرت زهرا(س) ثلث دوم پشم ها را ریسیده و بعد یک صاع دیگر از جو را آرد و ۵ قرص نان آماده کردند، در زمان مغرب امیرالمومنین(ع) به مسجد رفتند و نماز را به امامت پیامبر(ص) خواندند و به منزل بازگشته و بر سفره افطار حاضر شدند و مجدد اولین لقمه ای که برداشتند، یک یتیم بر درب منزل حاضر شد و صدا زد؛ «السلام علیکم یا اهل بیت محمد(ص)؛ من یتیمی از یتیمان مسلمین هستم. از آنچه می‌خورید به من هم اطعام کنید» مجدد امیرالمومنین(ع) لقمه را زمین گذاشتند و با شعر با حضرت زهرا(س) به گفت وگو پرداختند.

امیرالمومنین(ع ) خطاب به حضرت زهرا(س): «فاطم بنت سیّد الکریم/ قد جائنا اللّه بذى الیتیم‏؛ اى فاطمه! اى دختر بزرگ‏ بخشندگان! توجه دارى که خداى تعالى یتیمى را بر در خانه ما گسیل داشته است تا ما از این راه، خوشنودى خداى بخشنده را، بدست آوریم ؛ بدیهى است کسى که امروز خوشنودى خداى رحیم را به دست آورد، وعده‏ گاه او در بهشت پرنعمت است .

کسی که از مرض بخل سالم بماند، جان سالم به بهشت می برد و بخیل مورد نکوهش مردم و خدا خواهد بود ؛ خدا بخیل را به قعر جهنم میافکند، آب آشامیدنش در جهنم، صدید (زردآب) و حمیم (چرک و خونی که از بدن جهنمی ها که می سوزند بیرون میآید و به صورت جوی آب روان می گردد) خواهد بود.

 حضرت زهرا(س) نیز در پاسخ هم وضعیت خود را توضیح می دهند تا مردم بدانند اهل بیت(ع) جلوه بشری را دارند و دو روز است که بدون سحری و تنها با آب روزه گرفته اند؛ هم اکنون او را طعام می دهم و باکی ندارم به خاطر رضای خدا/ و او را بر خاندانم مقدم می دارم ؛ فرزندان من شیربچه هستند و گرسنه روز خود را سپری کرده اند/ کوچکترین آنان حسین(ع) در جنگ کشته خواهد شد ؛ در کربلا فرزندم را با حیله شهید می کنند/ وای بر قاتلان او که عذاب دردناک و پستی و خواری بر آنان باد» و در ادامه نیز حضرت(س) وضعیت قتله کربلا و کیفیت عذاب آنان را در سال هفتم هجری ذکر کردند!، واقعه ای که در سال ۶۱ هجری رقم می خورد.

در روز سوم نیز ماجراها همانند دو روز قبل پیش می رود، در روز سوم نیز زمانی که امیرالمومنین(ع) لقمه اول را بر می داشتند، اسیری از اسرای مشرکین به درب خانه ایشان می آید که برخلاف دو نفر قبل مسلمان هم نیست و عرض می دارد: ««السلام علیکم یا اهل بیت محمد(ص)؛ شما ما را اسیر کردید اما نان نمی دهید» .

مجدد امام علی(ع) لقمه نان را بر زمین می گذارند و با شعر با حضرت زهرا(س) گفت وگو می کنند که حضرت(س) در پاسخ امیرالمومنین(ع)  وضعیت خود و فرزندان را شرح می دهند تا مردم تصور نکنند، آنان از قدرت مافوق بشری برخوردار هستند و بیان کردند: بیش از یک صاع جو، نزد من باقى نمانده بود که آن را با دست و بازوى خود آرد کردم» ؛ به خدا سوگند! فرزندان من سه روز است غذا نخورده‏ اند/ پروردگارا! آنان را از هلاکت و نابودى برهان

وی با اشاره به اینکه در روز چهارم یعنی ۲۵ ذی الحجه، امیرالمومنین امام علی(ع) به همراه امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در حالی که بسیار گرسنه بودند و این دو فرزند از شدت ضعف می لرزیدند نزد رسول خدا(ص) رفتند، بیان کرد: رسول خدا(ص) تا آنها را مشاهده کردند، پرسیدند چه اتفاقی افتاده است؟ من این حالت شما را دیدم، غمگین و دلگیر شدم و همگی به سراغ حضرت زهرا(س) رفتند و دیدند ایشان در محراب عبادت، مشغول نماز است، در حالی که از شدت گرسنگی زیر چشمان حضرت(س) گود افتاده بود و رسول الله(ص) در این هنگام حضرت(س) را به آغوش گرفتند و فرمودند: «پناه می برم به خدا که شما سه روز است در این حال هستید.» و در این حال جبرائیل نازل شده و عرض می کند: «یا محمد! آنچه را که خداوند برای تو و اهل بیت(ع) نازل کرده است، دریافت کن» و جبرائیل آیه یک تا ۲۲ سوره مبارکه انسان را تلاوت می کند: «هَلْ أَتی‏ عَلَی الْإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ.

شناخت اهل بیت(ع) چرا تا این میزان دارای اهمیت است که خداوند در چندین آیه قرآن به معرفی آنان می پردازند: همان ضرورت هدایت مردم و رهایی آنان از جهل که موجب می شود، خداوند متعال، پیامبران را مبعوث کند تا مردم بدون سرپرست و ولی نمانند.

خداوند در قرآن می فرماید: «بر ماست که شما را هدایت کنیم» اما این هدایت به گونه ای نیست که خود مردم با رای، دموکراسی و یا جمع کردن عقلا بتوانند آن را بر عهده بگیرند بلکه امری الهی است زیرا خداوند می داند مخلوق را چگونه خلق کرده است و صلاح آن را بهتر می داند؛ بنابراین خود خداوند است که باید اولیاء و خلفا بعد از انبیاء را مشخص کند لذا نزول این آیات در این ماه ذی الحجه که ماه حج محسوب می شود، مشخص می کند که همه احکام الهی که یکی از شئونات آن حج است تا در کنار ولایت قرار نگیرند تمامیت ندارد و به ثمره نمی رسد.

اگر مردم تمام احکام الهی را انجام دهند اما ولایت نداشته باشند، کارشان عبث و بیهوده خواهد بود و مجموعه عملشان مانند ماشینی است که موتور ندارد زیرا خداوند فرموده است که همه باید تحت چتر ولایت باشند، چراکه ولایت مکمل دین و متمم نعمت هاست.

در ماه ذی الحجه خداوند، ولی را به طرق مختلف معرفی کرده است که یکی از آنها بحث خاتم بخشی امیرالمومنین امام علی(ع) در رکوع نماز به فقیر است و دیگری نزول سوره انسان یا هل اتی است که صراحتا اهل بیت(ع) را جز ابرار معرفی می کند: «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً؛ بی تردید نیکان (در آن جهان) از جامی می نوشند که آمیزه آن کافور (سرد و خوشبو) است» و حدود ۱۲ آیه این سوره نیز توصیف حالات ابرار در بهشت است و اشاره می کند که این ابرار کسانی هستند که «یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً؛ غذای خود را با علاقه (و نیاز) به آن و از روی محبت خدا به فقیر و یتیم و اسیر انفاق می کنند

خداوند در سوره مبارکه آل عمران در خصوص یکی از ویژگی های ابرار می فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ؛ هرگز به نیکی (کامل) نمی رسید تا از آنچه خود دوست دارید انفاق نمایید»، گفت: مصداق تام این آیه اهل بیت(ع) هستند که طعام افطار خود را انفاق می کنند که تمام دارایی آنها هم بوده لذا چه فردی سزاوار است جز این افراد که از ایشان پیروی شود.

از سال ۱۳۸۶, ۲۵ ذی الحجه به عنوان روز خانواده و تکریم بازنشستگان در تقویم رسمی کشور درج شده وعلت انتخاب این روز شأن نزول آیه «هل اتی» در سوره الانسان که راجع به خانواده و استحکام پایه‌های آن می باشد، عنوان شده است.

این آیات نشان می دهند که خانواده به عنوان کوچک‌ترین نهاد اجتماعی، آسیب پذیرترین گروه در برابر آسیب‌های اجتماعی است به طوری که اکثر مشکلات و آسیب‌ها ابتدا در خانواده‌ها بروز پیدا می‌کند و در صورت عدم پیشگیری و برخورد ناصحیح با آنها، به درون جامعه نیز رسوخ می‌کند.

نقش خانواده به عنوان اثرگذارترین نهاد تربیتی در پرورش و تربیت سرمایه‌های انسانی که از بزرگترین پشتوانه‌های توسعه و تعالی هر کشوری به شمار می‌آید، از چنان اهمیتی برخوردار می‌باشد که سلامت و صلابت هر جامعه‌ای مرهون وجود خانواده‌های سالم، عفیف و با تقوا است.

در دین مبین اسلام خانواده یکی از مهم‌ترین ارکان جامعه محسوب می‌شود. پایبندی به خانواده و جلوگیری از بی‌بندوباری و همچنین ارتقاء جایگاه و تحکیم بنیان خانواده، از جمله مسائلی است که به آن شفارش فراوان شده است.

بی شک با انجام فرامین دینی اسلام در مورد خانواده و درنظر گرفتن آنها می‌توان تا حد زیادی زمینه سلامت خانوادگی و سعادت و جاودانگی را برای خویش فراهم سازیم.

پی نوشت, کتاب تاریخ اسلام, مجله حوزو دانشگاه

انتهای پیام /