به دنبال بررسی ابعاد حقوقی فاجعه منا، خبرنگار “دانشجو آزاد” به سراغ علی غلامعلی پور، استاد حقوق بین الملل دانشگاه پیام نور کرمان رفته و از لحاظ حقوق بین الملل به واکاوی این فاجعه پرداختیم:

اعلامیه جهانی حقوق بشرِ قاهره، حقوق بشر اسلامی را توضیح داده است

ابتدا فاجعه منا را به ملت ایران، جهان اسلام و بشریت تسلیت می گویم، اگر بخواهیم قانون حقوق بشر را در رابطه با این حادثه بررسی کنیم؛ ما اعلامیه جهانی حقوق بشر را در سال ۱۹۴۸ داریم، میثاقین که شامل میثاق حقوق اجتماعی و فرهنگی در سال ۱۹۶۸بوده و همچنین حقوق مدنی-سیاسی در سال ۱۹۶۸ به تصویب رسیده است؛ در سالهای بعد اعلامیه جهانی حقوق بشرِ قاهره که حقوق بشر اسلامی هست مطرح شد که همه اینها حقوق بشر را با جزییات عنوان کرده است.

یک بحث جدی وجود دارد آنهم مسئولیت بین الملل دولتها است که بایستی دولتها از کسانی که در کشور آنها متعهد بوده و حقوق آن افراد را رعایت کنند؛ دولت عربستان هم مشمول این قانون می شود.

مسئولیت دولت عربستان دو بعد دارد، یک بعد آن برگزاری حج به عنوان یک واجب الهی است و مسلمانانِ مستطیع از کشورهای مختلف برای انجام این فریضه الهی گرد هم می آیند و عربستان بایستی کلیه امکانات لازم را تامین بکند که یک فرد مسلمان بتواند واجب خودش را انجام دهد از طرف دیگر بحث حقوق بین الملل است که مردم به هر دلیلی به عربستان رفته باشند دولت موظف است به این افراد رسیدگی کند.

یکی از موارد حقوقی که در بعد بین الملل مطرح هست این است که کشورها می توانند در رابطه با اتباع خودشان در امور داخلی کشور دیگر دخالت کنند و خیلی موارد بوده که برای نجات جان افراد خودشان به کشورها ورود کردند و همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند اگر ما خویشتن داری خود را کنار بگذاریم برخورد سخت وخشنی خواهیم داشت و حقوق بین الملل این اجازه را داده بنابراین ما در دو بعد این موضوع را باید پیگیری کنیم بحث اول وظیفه دولت عربستان برای اجرای مناسب فریضه واجب الهی است و همه تهمیدات را بایستی می اندیشیدند و بحث بعدی رعایت حقوق مسافران به عربستان است.

طبق قانون بین الملل مامی توانیم به عربستان ورود نظامی هم داشته باشیم

حالا که این اتفاق افتاده و دولت عربستان به وظایف قانونی خودش عمل نکرده چه باید کرد؟ دو بحث مطرح است یکی اینکه بعد از فاجعه، دولت عربستان به لحاظ انسانی و خارج از بعد اسلامی موظف بوده کلیه امکانات را برای مجروحان فراهم کرده متاسفانه بسیاری از حاجیان عزیز به علت تشنگی جان دادند و دولت عربستان از قبل امکانات مناسب را فراهم نکرده بود و در خصوص انتقال مجروحان به بیمارستان کوتاهی کرده همچنین اجازه کمک به دیگر کشورها را نمی دادند؛ اگر عربستان این کارها را انجام نداد ما طبق حقوق بین الملل حق “مداخله بشر دوستانه برای نجات جان انسانی” و اتباع خودمان را داریم و طبق همین قانون ما می توانیم به عربستان حتی ورود نظامی داشته و اتباع خودمان در عربستان را نجات دهیم و این حق همه کشورهاست.

ما مجبوریم به وظیفه خود عمل کنیم، اگر عمل نکنیم باید پاسخگوی مردم خودمان باشیم که اتباع ما مورد بی حرمتی قرار گرفتند همین که دویست و اندی از حاجیان ما شناسایی نشده اند و اجاز ه نمی دهند که نزدیکانشان به ملاقاتشان برود این هتک حرمت است و ما موظف هستیم طبق قانون بین الملل برای نجات جان انسانها برخورد کنیم واتباع خودمان را نجات دهیم.

دولت عربستان باید علاوه بر پرداخت غرامت رسما از کلیه دولتهایی که در این فاجعه اتباعشان را از دست داده اند، عذرخواهی کند

پس یک حق مدنی وجود دارد که دولت مسئولیت دارد غرامت را بطور قانونی پرداخت کند اما بحث دیگر این است که حقوق مسلمین تضییع شده و به دلیل ضعف مدیریت آل سعود حج درست برگزار نشده؛ وزیر امورخارجه عربستان اعلام کرده که ایران در امور داخلی ما دخالت کرده، اما این به معنی دخالت نیست و ما معتقدیم حج یک واجب الهی است و مدیریت حج را بایستی همه کشورهای اسلامی انجام دهند؛ تا به حال این وظیفه بر عهده عربستان بوده حالا مشخص شده که عربستان توان انجام این کار را ندارد و عربستان نمی تواند بگوید من یک کشور مستقل هستم و این به امور داخلی من مربوط است، حج امور داخلی عربستان نیست و به همه کشورهای اسلامی مربوط است تا حالا که دست کشور عربستان بوده بایستی همه غرامت ها را پرداخت کند و از همه مهتر اینکه به دولتها پاسخگو باشد یعنی طبق حقوق بین الملل باید با جبران خسارتها وضعیت را به وضع سابق برگرداند اما الان امکانش نیست چون کسی که مجروح یا فوت شده امکان برگردانش به وضع قبل نیست پس بایستی غرامت بپردازد و دولت عربستان رسما از کلیه دولتها عذرخواهی کند که در این فاجعه اتباعشان را از دست دادند.

در داخل کشور دو بخش برای پیگیری وجود دارد یکی اینکه حج یک واجب الهی است که علما و مراجع تقلید مخصوصا رهبری حق مطالبه گری دارند و دیگر اینکه به لحاظ حقوق بین الملل وزارت امور خارجه، قوه قضاییه و مجلس می توانند به این موضوع ورود پیدا کنند و پیگیر حقوق مردم باشند و رهبری در راستای مرجع تقلید بودنشان و در راستای رهبری جهان اسلام و عالم تشیع سخنرانی داشتند و فراتر از ایران موضع گیری داشتند.

برخی کشورهای اسلامی از رژیم سعودی حق السکوت می گیرند

در خصوص دیگر کشورها، برخی موضع شدید داشتند ولی برخی دیگر مثل کویت در شان یک کشور اسلامی برخورد نکردند که امیر کویت از مدیریت عربستان تشکر می کند خوب این چه تشکری دارد این همه انسان کشته شدند به دلیل اینکه عربستان امکانات مالی در اختیار کشورهای دیگر قرار می دهد برخی کشورهای اسلامی حق السکوت می گیرند؛ اما مطمئنا ملتها پیگیری می کنند این فاجعه را و حتما دامنه دار خواهد بود و مردم دیگر نمی توانند به دولت سعودی اعتماد کنند و حج واقعا تحت تاثیر این فاجعه قرار می گیرد رخ داد یک بحثی است و بحث اقدامات بعد از آن هم بحث دیگری است که عربستان متاسفانه حاجیان را عامل می داند مثلا حجاج ایرانی را مقصر می داند در صورتی که ما ۳ درصد زائر داشتیم و ۱۰ درصد تلفات یعنی در راس شهدا و مصدومین هستیم ولی متاسفانه آنها می خواهند به نوعی توپ را در زمینه ایرانی ها و آفریقایی ها بندازند که این موضوع بیشتر شبیه یک مضحکه سیاسی است تا بحث حقوقی و قانونی.