** احکام نماز
۱- اساتید و دانشجویان، در صورتی که با قصد اقامت ده روز یا بیشتر، در محل درس و تدریس یا خوابگاه می‌مانند:
مراجع تقلید: برای این‌گونه افراد، نماز تمام و روزه صحیح است.

ملاحظه۱: در صورتی که تصمیم جدّی بر ماندن ده روز گرفته باشند و حداقل بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی، به دلیلی، تصمیم برگشت به وطن یا مسافرت دیگر داشته باشند، نماز و روزه آنها تا زمانی که در محل اقامت هستند، کامل خواهد بود.

ملاحظه۲: محاسبه ده روز از ساعت رسیدن به محل اقامت و تصمیم به ماندن تا حداقل همان ساعت در روز یازدهم (معادل۲۴۰ساعت) است. و اگر شب به محل اقامت رسیده باشند از صبح روز بعد تا غروب روز دهم محاسبه می شود.

۲-  اساتید و دانشجویان، در صورتی که کمتر از ده روز در محل درس و تدریس یا خوابگاه می‌مانند:
امام خمینی (ره): نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. [مقلدان ایشان باید با توجه به فتوای مرجع تقلید زنده خود در مسأله بقاء بر میت، عمل کنند.]

آیت‌الله خامنه‌ای: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل که دارای حقوق دریافتی می‌باشند، اگر در کمتر از ده روز حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه شان صحیح است. اما سایر دانشجویان که در کمتر از ده روز رفت وآمد می‌کنند، بنابر احتیاط واجب نماز را جمع (هم تمام و هم شکسته) بخوانند همچنین روزه را در سفر بگیرند و در وطن نیز قضا کنند؛ [البته در این احتیاط واجب دانشجویان می‌توانند به فتوای مجتهد دیگر که دارای شرایط رجوع است و نماز را کامل و روزه را صحیح می‌داند، عمل نمایند.]

آیات عظام بهجت (ره)، صافى، فاضل (ره) و نورى: اساتید و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیت، تا مدتى ادامه داشته باشد [بنابرنظرآیات عظام صافی، نوری: سه ماه ؛ آیت‌الله بهجت: دو ماه ؛ آیت‌الله فاضل: یک ماه] کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه صحیح است.

آیت‌الله مکارم شیرازی:
۱٫ کسانى که یکی از سه حالت زیر را داشته باشند، کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه شان صحیح است.
الف. در هفته حداقل سه روز در رفت و آمد یا در محل تحصیل باشند و این برنامه حداقل دو ماه ادامه داشته باشد؛
ب. شنبه به محل تحصیل برود و پنجشنبه به وطن برگردد و این برنامه حداقل ۴۵ روز ادامه داشته باشد؛
ج. شنبه تا پنج‌شنبه (غیرازجمعه) هر روز در رفت و آمد باشند و این برنامه حداقل ۳۰ روز ادامه داشته باشد.

۲٫ کسانی که دو سال یا بیشتر و هر سال حدود سه ـ چهار ماه [اگر چه به طور پراکنده] در محل تحصیل یا تدریس و خوابگاه اقامت داشته باشند، آنجا در حکم وطن آنهاست و تا ادامه این وضعیت همواره نمازشان کامل و روزه شان صحیح است. [در بین راه نماز شکسته است.]

آیت‌الله سیستانى:
۱٫ کسانی که حداقل سه روز در هفته و یا ده روز در ماه [اگر چه به طور پراکنده] در رفت و آمد باشند و یا در محل تحصیل باشند و این برنامه براى مدتى [به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلى] ادامه یابد، کثیرالسفر محسوب مى‏شوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه‏شان صحیح است.

۲٫ کسانی که سه سال یا بیشتر و هرسال حداقل ۱۵ روز در ماه و یا ۶ ماه در سال [اگر چه به طور پراکنده] در محل تحصیل و خوابگاه اقامت داشته باشند، آنجا در حکم وطن آنهاست و تا ادامه این وضعیت همواره در محل تحصیل، نمازشان کامل و روزه شان صحیح است [در بین راه نماز شکسته است.]

۳- احکام شروع سفر تحصیلی اساتید و دانشجویان
 آیت الله خامنه‌ای: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور که حقوق دریافتی دارند، در سفر اول و دوم نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند. و از سفر سوم نمازشان کامل و روزه شان صحیح است. [دیگر دانشجویان در صورت رجوع به مرجع دیگر بنابر فتوای مرجع انتخابی عمل نمایند.]

آیات عظام صافی، فاضل (ره) و نوری: در سفر اول نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند. و از سفر دوم نمازشان کامل و روزه شان صحیح است.

آیت الله بهجت (ره): اگر فاصله محل تحصیل بیش از ۴۵ کیلومتر باشد از همان سفر اول نماز کامل و روزه صحیح است.

آیت الله مکارم: سه یا چهار روز سفر اول را احتیاط کنند یعنی نماز را هم کامل و هم شکسته بخوانند و روزه را بگیرند و بعد هم قضا کنند. ولی در روزهای بعد، نمازشان کامل و روزه شان صحیح است یا در سفر اول قصد اقامت ده روز کنند. [مقلدین ایشان در این احتیاط می توانند به مرجع دیگری رجوع کنند.]

آیت الله سیستانی: دو هفته اول شروع سفر احتیاط کنند. [مقلدین ایشان در این احتیاط می توانند به مرجع دیگری رجوع کنند.]

۴- احکام شروع مجدد سفر بعد از اقامت ده روز در وطن
مراجع معظم (به جز آیات عظام بهجت (ره) و سیستانی): کسانی که کثیرالسفر باشند و در زمان تعطیلات بیش از ده روز در وطن بمانند در اولین سفر بعد از اقامت در وطن نمازشان شکسته است و روزه نمی توانند بگیرند. ولی در رفت و آمدهای بعدی کم تر از ده روز نمازشان کامل و روزه شان صحیح است.

آیت الله بهجت (ره): اگر فاصله محل تحصیل بیش از ۴۵ کیلومتر باشد از همان سفر اول نماز کامل و روزه صحیح است.

آیت الله سیستانی: برای کثیرالسفر همیشه نماز کامل و روزه صحیح است؛ مگر این که دو ماه پی در پی در وطن اقامت داشته باشد که در این صورت در دو هفته اول شروع سفر باید احتیاط شود [مقلدین ایشان در این احتیاط می توانند به مرجع دیگری رجوع کنند.]

۵- آیا برای رفتن به دانشگاه یا حوزه علمیه رضایت پدر و مادر لازم است؟ یعنی برای رفتن به دانشگاه یا حوزه علمیه رضایت پدر و مادر شرط است؟
شرط نیست. به این معنا که اگر کسی رضایت آنها را جلب نکرد و رفت، مرتکب گناه نشده است. اما اگر موجب اذیت و آزار آنها شود و ناراحت می­شوند به هر حال در این صورت باید رضایت آنها را جلب کند و اسباب ناراحتی آنها را فراهم نکند.

۶- جوانی ۱۸ ساله هستم و قصد دارم به حوزه علمیه بروم ولی پدرم به شدت مخالف است و می­گوید اگر به حوزه بروم بنده را عاق می­کند. آیا در این صورت تبعیت از پدر لازم است؟
اصل تحصیل منوط به اجازه و رضایت والدین نیست، اما اگر پدری یا مادری مخالفت می­کنند، سعی کنید موافقت آنها را جلب کنید و تا زمانی که راضی نشده‌اند به حوزه نروید. به هر حال جلب رضایت آنها برای شما مهم است یعنی مسئله مهمی است.

۷- جوانی هستم ۱۷ ساله و قصد تحصیل در حوزه را دارم اما پدر و مادرم شدیدا مخالفند و می­گویند یک پزشک یا استاد دانشگاه هم می­تواند تبلیغ دین کند. وظیفه من چیست؟
هر چند در اینجا توصیه می­کنم اگر واقعا علاقه به دروس حوزه دارید و خودتان را در آن طریق موفق می­بینید، سعی کنید پدر و مادر را راضی کنید، اما اگر پدر و مادر راضی نشدند و با دانشگاه رفتن شما راضی هستند، به دانشگاه بروبد. با خواندن دروس دانشگاه نیز آدم می­تواند به مردم خدمت کند.

۸- در انتخاب رشته دانشگاهی و تغییر آن در مقطع دیگری رضایت والدین لازم است؟ در صورتی که خلاف رضایت آنها انجام شود و موجب دلخوری گردد چه حکمی مترتب بر آن است؟ زمانی که فرد فارغ التحصیل شده باشد و والدین اصرار بر ادامه تحصیل داشته باشند و او به دلایل منطقی چنین تصمیمی نداشته باشد، اطاعت از والدین واجب است یا نه؟
هر چند در اینگونه موارد رضایت والدین شرط نیست، اطاعت هم به آن معنا واجب نیست. اما اسباب نارضایتی آنها را نباید فراهم کند و نباید کاری کنید که آنها ناراحت شوند اگر واقعا نهی می­کنند و اگر نخلف شما باعث میشود ناراحت شوند، به هر حال مخالفت نکنید.

۹- آیا گرفتن مدرک تحصیلی دیپلم یا لیسانس از طریق رابطه اشکال دارد؟ و درآمدی که از طریق آن کسب می­شود اشکال شرعی دارد؟
اولا رابطه بازی یا تقلب در امتحان و امثال اینها و همچنین نمره بی‌­جهت گرفتن کار خلافی است؛ مثلا فردی امتحانی نداده باشد یا اگر امتحانی داده، با تقلب نمره گرفته است. اما درآمدی که کسب می­کند، اگر در موقع استخدام شرایط آن کار را داشته باشد و آن سطح معلومات را داشته باشد؛ حقوقی که در قبال کارش دریافت می­کند حرام نیست.

۱۰- آیا دادن پول در قبال گرفتن نمره جایز است؟
نه جایز نیست. یعنی اگر کسی نمره بی­جهت به دانش­­‌آموز بدهد و در قبالش پول بگیرد این کار خلاف و حرام است و پولی هم که می­گیرد حق استفاده ندارد؛ زیرا حرام است و دانش‌آموزان و دانشجویان باید از این کار پرهیز کنند

۱۱- دانشجویی که چند سال در یک مقطع درجا می­زند و مثلا چهار سال را هشت سال طی می­کند و مشکلات روحی و روانی پیدا کرده، آیا استاد مجاز است به او چند نمره اضافه دهد؟
در جواب باید بگوییم نه. وقتی نمی­تواند درس بخواند، خب باید برود سر کار دیگری. نه اینکه ما خلاف کنیم و او را هم عادت دهیم به کار خلاف! به هر حال چیز یادگرفتن فقط به مدرک داشتن نیست. او می­تواند سر کار دیگر یا شغل دیگری برود و معلومات کسب کند. به هر حال استاد مجاز نیست برای اینکه ایشان درس‌هایش را پاس کند و به مقاطع تحصیلی بالاتری برود، نمره بی­جهت بدهد. و اینکه ایشان بر اثر این سال­های تحصیل نتوانسته پیشرفتی داشته باشد، باز هم مجوزی بر این نیست که نمره بدهد.

۱۲-  آیا اگر استاد به همه دانشجویان نمره ارفاق کند، اشکال دارد؟
در بحث ارفاق نمره، یک زمانی است که محصل یک ویژگی خاصی دارد، مثلا به خاطر اخلاق یا به خاطر خط خوب یا به خاطر نظم در نوشتن و امثال اینها، گاهی یک حق عمومی به ستاد داده‌اند که اگر درصدی نمره کم بود، شما می­توانید نمره اضافه کنید مشکل ندارد. اما اینکه افراد تنبل بار بیایند یا نمره نیاورند و استاد نمره بدهد، این اصلا ظلم به آنهاست. یعنی آنها در آینده رشدی نخواهند داشت. گاهی وقت­ها شخصی دو سال در یک مقطع تحصیلی بماند و درس بخواند بهتر از این است که تقلب کند یا نمره بی­جهت به او بدهند و به کلاس بالاتر برود و بعدا به جایی نرسد. یعنی اگر پایه و اساس محکم شود و درس بخواند بهتر از آن است که بی‌جهت رشد کند و بالا برود و بعد هم یک باد مهرگانی به او بوزد و از بین برود. بنابراین استاد اگر حق قانونی داشته یا به جهاتی بتواند نمره ارفاق کند اشکالی ندارد، در غیر این صورت جایز نیست.

۱۳- حکم استفاده از کتاب­های PDF ایرانی و خارجی که در اینترنت موجود است چیست؟ آیا استفاده از آنها بدون پرداخت بها اشکال دارد؟ بدلیل گران بودن کتاب و زیادی حجم کتاب، از PDF استفاده می­کنیم.
خلاف مرتکب شدن به بهانه اینکه هزینه زیاد است، پولش را نداریم، وقتش را نداریم، حجم کتاب بالاست، جایی پیدا نمیشود، اینها مجوز برای ارتکاب خلاف نمی­شود. اما در مورد حق تالیف، نظر حضرت آقا این است که حقوق معنوی دیگران از جمله حق التالیف که شخصیت حقیقی مثل فرد یا افراد خاصی، یا شخصیت حقوقی مثل سازمانی یا موسسه‌ای کتاب یا نرم افزاری را تهیه کرده اند و افرادی می­خواهند استفاده کنند، حقوق آنها باید رعایت شود. بنابراین اگر کسی به عنوان حق التالیف دیگران را از استفاده بدون خریداری منع کرده باشد – که گاهی اوقات روی کتاب نوشته می­شود حق چاپ برای مولف محفوظ است یا برای ناشر محفوظ است – و بدون اجازه یا بدون کسب رضایت یا بدون پرداخت حقی استفاده کند، بنابر احتیاط واجب استفاده از آن جایز نیست، گاهی استفاده‌ی متعارف جزئی که منعی در کار نیست، مثلا یک مطلبی را از کتاب در پایان‌نامه خودش نقل می کند و ماخذش را هم ذکر می­کند، اینها اشکالی ندارد؛ یا مثلا چند صفحه زیراکس میگیرد که متعارف هست و مشکلی ندارد. اما در موارد بیشتر باید از صاحب اثر اجازه بگیرد.

۱۴- آیا کپی گرفتن از کتاب درسی یا جزوات آموزشی آموزشگاه­ها بدون رضایت آنها مخالف با حق کپی است؟ یعنی آیا میتوانم بخشی از کتاب یا تمام کتاب را کپی بگیرم و همچنین کتابهایی که متن آنها در نرم‌افزارها موجود است، آیا می­توانم همه یا بخشی از آن متن را کپی کنم و چاپ کنم؟
اولا اگر منعی از طرف تولید کننده اثر وجود نداشته باشد، استفاده از آن اثر و کپی کردنش اشکال ندارد، اما اگر منع شده است یا قفل برایش گذاشته اند، اینجا طبق نظر حضرت آقا بنابر احتیاط واجب جایز نیست که بدون مراعات حق تولید کنندگان یا بدون کسب رضایت آنها کتاب یا نرم افزار را کپی کنند یا مطالب موجود را در اینترنت و امثال اینها نشر دهند.

۱۵- با توجه به اینکه در دانشگاه­ها از نرم­‌افزارهای خارجی قفل شکسته استفاده می­شود، تکلیف در این مورد چیست؟
نظر حضرت آقا این است که اگر قانونی وجود دارد، یعنی نظام اسلامی قانونی وضع کرده است، آن قانون باید مراعات شود؛ یعنی اگر استفاده از آنها خلاف قانون باشد جایز نیست. از این گذشته اگر قانونی وجود ندارد و تولیدکننده اثر یا برنامه نرم‌افزاری نیز منعی نگذاشته استفاده­ اشکال ندارد، اما اگر نرم افزار موجود است دیگران هم دارند استفاده می­کنند و نمیدانید منعی بوده یا نه، یا قفلی داشته یا نداشته، در این صورت باز استفاده اشکالی ندارد؛ در صورتی که منع قانونی هم نداشته باشد.

۱۶- استفاده از فایل کتاب‌هایی که در خارج از کشور منتشر می­شود و در آنها نوشته شده که تکثیر و کپی آن بدون اجازه ناشر ممنوع است، چه حکمی دارد؟ آیا می­شود اینها را منتشر کرد یا اسکن گرفت؟
اگر منعی وجود داشته باشد، یعنی تولیدکننده اثر ممنوع کرده است، خب حق آن بنابر احتیاط واجب باید رعایت شود. اما اگر منعی وجود نداشته باشد، اینجا باید ببینیم که آیا منع قانونی وجود دارد یا ندارد؛ یعنی اگر از نظر قوانین اسلامی استفاده از آن ممنوع بود باز هم استفاده جایز نیست. اگر ممنوع نبود اشکالی ندارد. و البته در برخی موارد ممکن است با شرایطی مجوز داده شود که آن شرایط باید رعایت شود.

۱۷-  آیا می­شود از کتابی که دیگر تجدیدچاپ نمی­شود، کپی گرفت؟
نسبت به کپی گرفتن و استفاده از کتاب و همچنین برنامه‌های نرم­‌افزاری، نظر حضرت آقا این هست که بنابر احتیاط واجب باید از صاحب اثر اجازه گرفت. یک وقت است که مولف، اثر را  به ناشر تحویل داده و حق را به او داده – که در بعضی از کتاب­ها نوشته میشود حق چاپ و نشر برای مولف محفوظ است – یعنی مولف این حق را به ناشر واگذار کرده و ناشر این حق را دارد و ناشر هم منع کرده دیگران این کتاب را چاپ یا تکثیر کنند؛ اگر این چنین باشد بنابر احتیاط واجب بدون گرفتن مجوز یا بدون کسب رضایت جایز نیست و باید حق آنها مراعات شود و فرقی نمی­کند این کتاب تجدید چاپ می­شود یا تجدیدچاپ نمی­شود. اگر کتابی نایاب شده است و در بازار هم گشتید پیدا نکردید، ولی در کتاب نوشته شده است که حق چاپ و نشر برای مولف محفوظ است، دیگر به بهانه اینکه این نسخه پیدا نمی­شود نمی­توانیم بدون مجوز آن را تکثیر کنیم ولو یک نسخه.

** خرید پایان نامه

۱۸- همانطور که مطلع هستید در تحصیلات تکمیلی بخشی از نمره درس به ارائه تحقیق تعلق می­گیرد، ولی متاسفانه برخی دانشجویان به جای انجام تحقیق، اقدام به خریداری این مقالات از مراکزی از سطح شهر می­کنند. این کار چه حکمی دارد؟
جایز نیست. دانشجو خودش باید پایان نامه بنویسد، خودش باید مقاله بنویسد و ارائه دهد. کمک گرفتن یا مشورت گرفتن از دیگران یا کسی که در این امور اطلاعاتی دارد و یا مثلا تحقیق میدانی در کتاب­ها و سایت­ها، اشکال ندارد؛ این متعارف است. اما اینکه پول به کسی بدهد که به جای او پایان نامه بنویسد، این جایز نیست و اصل کار خلاف است و پولی هم که دریافت می­شود حلال نیست.

** تخته و گچ
۱۹- اگر از تخته و ماژیکی که در کلاس­‌های دانشگاه گذاشته­‌اند استفاده غیر درسی داشته باشیم، آیا اشکال شرعی دارد؟
بله؛ زیرا آن را برای استفاده درسی یا برای استفاده استاد و شاگردان – که استاد مثلا از آنها می­خواهد درسی را روی تابلو بنویسند – گذاشته اند و برای هرکاری که نمی توان از آن استفاده کرد. اگر کسی می­خواهد استفاده شخصی کند و درس بخواند، در خانه­‌اش باید از تابلو خانه خودش استفاده کند، استفاده از اینها اگر تخلف باشد جایز نیست و موجب ضمان است، یعنی ضامن است و باید جبران کند. اینکه چگونه جبران کند، باید هر مقدار که استفاده کرده به همان میزان بخرد و برای دانشگاه جایگزین کند، و اگر پیدا نمی­شود قیمتش را به قیمت روز بپردازد.

۲۰- بعضی روزها تا دیروقت در دانشگاه کلاس داریم و از آن طرف فاصله دانشگاه تا منزل زیاد است. آیا میشود با رضایت افراد اتاق، شب را در خوابگاه گذراند یا نه؟ در حالت عادی چطور؟ آیا می­شود گاهی در خوابگاه باشیم یا از خدماتی مثل وسایل ورزشی استفاده کنیم؟ خوابگاه به ما تعلق نمی­گیرد و امکان هزینه دادن به خوابگاه برای یک یا چند شب تعریف نشده است.
خوب اگر خوابگاه به شما تعلق نمی­گیرد و میهمان شدن نزد دیگران خلاف مقررات باشد و قانون اجازه ندهد که افراد خوابگاه میهمان داشته باشند، اگر از خوابگاه استفاده کنید استفاده شما خلاف است و هر مقداری استفاده کرده اید باید جبران کنید و اگر می­گویید چگونه باید جبران کنیم؟ باید هر چیزی را که استفاده کرده اید – بالاخره آن مکان اجاره دارد شما اگر می­خواستید اجاره کنید شبی چقدر بود؟ – باید بپردازید. بنابراین اینها تابع مقررات است؛ میهمان شدن دیگران، استفاده از غذای دانشگاه، کتابخانه دانشگاه، خوابگاه دانشگاه، کلا باید مطابق مقررات باشد و خلاف مقررات جایز نیست.

۲۱-  اگر دانشجویی چه پسر چه دختر از یکی از اساتیدش که نامحرمش می­باشد و جنس مخالف آن دانشجو است، خوشش آمده باشد و با توجه به اینکه باید سر کلاس­هایش برود تا از آن درس حذف نشود و یا مجبور نشود ترم اضافه­ تری در آن دانشگاه بماند، تکلیفش چیست؟
دانشجو از استاد خوشش آمده، سوال این است آیا می­تواند در کلاس شرکت کند یا نه؛ خوش آمدن دو گونه است یک وقت است که به خاطر مقام علمی از او خوشش می‌­آید یعنی میگوید عجب استاد زبردستی است یا از جهات دیگر فرضا مقام معنوی مثلا چه آدم محجوبی است با حیا است یا از نظر نظم درسی، از این چیزها باشد اشکالی ندارد. آن خوش آمدنی اشکال دارد که خوش آمدن جنسی و شهوانی باشد؛ یعنی اگر نگاه می کند و خوشش می آید. به هر حال اصل شرکت در کلاس اشکال ندارد ولی از مسائلی که ممکن است موجب تحریک شهوت شود باید پرهیز کند. اگر نگاه است، اگر صحبت اضافه است و امثال اینها باید پرهیز کند.

۲۲- سلام علیکم. آیا استفاده از عطر و ادکلن در کلاسی که دختر خانم­‌ها حضور دارند اشکال دارد؟ و اگر خانم­ها استفاده کنند چطور است؟
اگر استفاده از عطر و ادکلن در جایی که نامحرم وجود دارد باعث جلب توجه نامحرم شود، یعنی نامحرم استشمام می­کند و توجهش جلب میشود که این بوی عطر چه کسی است که استفاده کرده، جایز نیست. اما اگر باعث جلب توجه نباشد و مفسده­‌ای هم نداشته باشد، اصلش خب افراد خوش بو باشند بهتر است.

۲۳- نوشتند تدریس خانم محجبه برای دانشجویان پسر چه حکمی دارد در چه شرایطی جایز است؟
در صورت ضرورت و با شرایطش، اشکال ندارد. مثلا خانمی که مسن است، حجابش را هم رعایت می­کند و در حرف زدن دقت می­کند حرف­های خدای ناکرده فتنه­‌انگیز و تحریک آمیز بر زبان جاری نمی­کن،د تدریسش را دارد و هیچ مفسده­‌ای ندارد، ولی به طور کلی اینکه استاد زن باشد همه شاگردها مرد باشد یا بالعکس معمولا مناسب نیست و گاهی هم ممکن است در این گفتگوها و روابط اشکال شرعی وجود داشته باشد.

۲۴- دانشجویی که در رشته پزشکی در دوران کارورزی است و پول هم می­گیرد ولی هنوز شغل او محسوب نمیشود، نماز و روزه­اش چگونه است؟ خواهشمندم به صورت کلی بگویید چه گروه­هایی از دانشجویان و طلاب در حکم بورسیه حساب می­شوند که با شرایطش نمازشان تمام می­شود؟ و چه گروه­هایی صرفا در حکم تحصیل هستند که نمازشان شکسته است؟
کسانی که برای تحصیل مسافرت می­روند، اگر کثیرالسفر نباشد، یعنی گه‌گاهی مسافرت می­رود و می­آید و بین سفرها – ولو تعداد سفرها زیاد هم هست – ده روز فاصله می­شود، خب ایشان در محل تحصیل و همچنین سفرهای دیگری که می­رود نمازش شکسته است؛ مگر اینکه بخواهد در آنجا حداقل ده روز بماند که نمازش کامل است.

اما اگر کثیرالسفر شد، یعنی سفرهای تحصیلی زیاد دارد، و بین سفرها غالبا ده روز فاصله نمی­شود، در این صورت چون سفر برای تحصیل است و در قبال تحصیلش حقوق به او نمی­دهند – ممکن است شهریه بدهند اما حقوق محسوب نمی­شود – سفرش هم شغل محسوب نمی­شود، در این فرض نظر حضرت آقا این است که باید احتیاط کنند. یعنی نمازهای چهار رکعتی را هم کامل بخواند و هم شکسته؛ گرچه می­تواند به فتوای مجتهداعلم دیگری رجوع کند که اگر او می­فرماید کامل است کامل بخواند اگر می­فرماید شکسته است شکسته بخواند.

اما اگر کسی در قبال تحصیلش دارد مزد و حقوق می­گیرد، مثل کسی که مامور به تحصیل است یعنی به کسی ماموریت دادند برود جایی درس بخواند، مثلا دوره­‌های ضمن خدمت را بگذراند و به خاطر همین تحصیل هم دارند به او حقوق می­دهند و رفت و آمد هم دارد و کثیرالسفر است، اینها سفر شغلی است و باید در این سفرها نماز را کامل بخواند. یا مثلا تعهد خدمت دارد و تحصیل هم جز کارش محسوب می­شود و به او حقوق می­دهند و در موردی هم که شک داشته باشد که سفر برای کار است یا تحصیل باید احتیاط بخوانند و جمع بخوانند یا به مجتهد اعلم دیگری رجوع کنند که عرض شد.

۲۵- آیا آرایش صورت از قبیل گرفتن ابرو، بند انداختن، رنگ کردن ابرو، ریمیل و امثال اینها و استفاده از لاک ناخن زینت محسوب می­شود و دختر دانشجو می­تواند از اینگونه آرایش­ها استفاده کند اگر امکان دارد آنهایی که آرایش محسوب نمی­شود را نام ببرید؟
اولا اینها تشخیص موضوع است حکم شرعی این است که اگر عرفا بین زن­ها اینها را آرایش می­دانند باید از نگاه نامحرم پوشانده شود اگر در آن حد نیست لازم نیست پوشانده شود اما همین جا من مژده دهم یکی از موضوعاتی که در مرکز موضوع شناسی احکام فقهی در قم توسط گروه بانوان دارد کار می­شود همین اقسام آرایش­هاست که چه نوع از اینها را عرفا آرایش می­دانند که بعدا ممکن است مشخص شود مثلا برداشتن ابرو یا تاتو کردن ابرو یا لاک در چه حدی­ آرایش محسوب می­شود یا نمی­شود تا حدودی شاید بتوانند اما به طور کامل خیلی بعید است این عرفی است عرف هر محلی هم ممکن است فرق کند اما حکم شرعی این هست که اگر عرفا بین خانم­ها بگویند این خانم آرایش کرده باید از نگاه نامحرم بپوشاند، اگر در آن حد نباشد واجب نیست بپوشاند.

۲۶- آیا مسئولین دانشگاه می­توانند با دانشجویانی که آرایش می­کنند برخورد کنند؟
این مسئله برمی­گردد به مقررات دانشگاه. اگر واقعا مرتکب گناه و حرام می­شوند یا مسئله را نمی­دانند و با آرایش در نگاه نامحرم نباید ظاهر شوند، تکلیف همه است فرقی نمی­کند مسئول دانشگاه یا دیگران امر به معروف بر همه واجب است در حدی که شرایط موجود باشد و موثر واقع شود

۲۷- سلام بنده دبیر هستم. در مورد هزینه دریافتی بابت کلاس آموزشی اگر مبلغ نسبتا زیادی را پیش از کلاس تعیین کنم و وی پرداخت کند اشکال دارد؟ آیا این مبلغ سقف دارد؟
از نظر شرعی هم برای کار و هم برای کالا فرمودند اجرتی که مشخص می­شود برای کار یا اجرتی که مشخص می­شود برای کالا باید خارج از انصاف نباشد، اجحاف به مشتری یا طرف نباشد، لطمه به اقتصاد مسلمین نزند، به بازار مسلمان­ها لطمه نزند. بنابراین اگر حالا این اجرت متعارفی است طرف هم اطلاع دارد و می­پذیرد، اما اگر خارج از انصاف باشد، اجحاف به طرف باشد، جایز نیست.

۲۸- با سلام. مبلغی که بالاجبار از سوی مدارس در زمان ثبت نام یا زمان تحویل کارنامه از خانواده­‌ها دریافت می­شود حکمش چیست؟
اگر خلاف مقررات نباشد و خلاصه مبلغ دریافتی هم متعارف باشد یعنی خلاف قانون و مقررات نظام نباشد اشکال ندارد. اما اگر خلاف قانون باشد یا مبلغی خارج از عرف باشد آن جایز نیست.

۳۰- زمانی که استاد سر کلاس می‌آید تا درس را شروع کند، قبل از آن حضور و غیاب می­کند، آیا اشکال شرعی دارد که من حضورم را بزنم و بروم بیرون تا کلاس بعدی شروع شود؟
این سوالی است که همه جوابش را می­دانند: خلاف، خلاف است. این را که شما بیایید حاضری را بزنید اما در کلاس شرکت نکنید وکلاس بعدی را بیایید یعنی چه؟ یعنی نیستم و اعلام می­کنم هستم! این یک دروغ عملی است؛ حرام و گناه است، گاهی اوقات تخلف از مقررات دانشگاه هم هست.

۳۱- می­خواستم بدانم اجرای موسیقی اعم از سنتی، پاپ، راک توسط گروه­های دانشجویی یا غیردانشجویی در دانشگاه چه حکمی دارد؟
مشابه این سوال از محضر رهبر انقلاب شده است در خصوص برگزاری کلاس­های آموزشی موسیقی و ایشان در پاسخ مرقوم فرموده‌­اند که ترویج موسیقی مناسب با اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی نیست، یعنی به هر حال مناسب نیست که نظام جمهوری اسلامی به دنبال ترویج موسیقی باشد. اما این به معنای اینکه موسیقی مطلقا حرام است نیست. لذا اگر زمانی یک گروه سرودی می­خواهند تشکیل دهند لازمه­‌اش این است که افرادی موسیقی بدانند و اجرا کنند و قصدشان هم این است که نوازندگی حلال باشد نه حرام، یعنی غیرمطرب، این اشکال ندارد. اما اگر قصدشان خدای ناکرده حرام باشد، آموختنش حرام است، تشکیل اینگونه گروهی­ حرام است و اجرای موسیقی توسط گروه­‌های دانشجویی می­شود حرام. بنابراین در خصوص سوال که پرسیدند اجرای موسیقی چه موسیقی پاپ، سنتی، راک و امثال اینها توسط گروه­‌های دانشجویی و غیردانشجویی آیا اشکال دارد یا ندارد؟ باید گفت اگر در دانشگاه باشد، باید مقررات دانشگاه را رعایت کرد. یک وقت می­بینید در ساعت معینی در مکان معینی مقررات این اجازه را نمی­دهد.

طبق نظر حضرت آقا سه نوع موسیقی داریم: یک موسیقی آرام و غیر مطرب، موسیقی که لهوی نباشد، مناسب مجالس عیش و نوش نباشد، این اشکالی ندارد؛ گرچه واجب و مستحب هم نیست. نقطه مقابلش موسیقی حرام است، موسیقی مطرب، موسیقی که به تعبیر حضرت آقا انسان را از کارهای واجب از یاد خدا باز می­دارد و غافل می­کند. دسته سوم برای مکلف؛ موسیقی مشکوک است؛ نمی­داند از این دسته است یا آن دسته، اینها هم اشکال شرعی ندارد؛ ولی احتیاط این است که ننوازند و گوش ندهند. به هر حال اگر مقررات دانشگاه اجازه می­دهد از نظر زمان، مکان و جهات دیگر؛ نواختن موسیقی توسط گروه­های دانشجویی با اهداف عقلایی به نحوی که موسیقی آرام باشد و موسیقی مطرب نباشد اشکال ندارد.

۳۲-  آیا به کتب درسی خمس تعلق می­گیرد؟
کتاب­های درسی مورد نیاز خمس ندارد، یعنی اگر کتاب مورد نیازتان است و خریداری کرده اید خمس ندارد، برخی­ها می­گویند خریداری کردیم اما در طول سال فرصت نداریم استفاده کنیم، اگر مورد نیازتان است حال به سببی نتوانستید مطالعه کنید یا یک دوره کتاب است – چند مجلد – و مثلا یکی دو جلد را مطالعه کردید یا اصلا یک کتاب مرجع است – مثل لغت­نامه و امثال اینها – و ممکن است به همه مجلدات مراجعه نکرده باشید، به طور کلی اگر نیازتان باشد، خمس ندارید.

۳۳- بنده در یکی از دانشگاه­‌های دولتی تحصیل می­کنم یعنی بورسیه هستم در طول تحصیل ماهانه مبلغی به عنوان حقوق به دانشجویان پرداخت می­کنند لازم به ذکر است که دوران چهار ساله تحصیل به عنوان سوابق شغلی برای دانشجویان محاسبه می­شود و همچنین در پایان تحصیل باید معدل ۱۷ را کسب نماییم در غیر این صورت وجوه پرداختی باید عودت داده شود آیا به این پول خمس تعلق می­گیرد یا نه؟
در مواردی که دوران تحصیل شخص به عنوان کار محسوب می­شود و این وجوه در قبال آن پرداخت می­شود به عنوان مزد و اجرت بله اگر اضافه بیاید خمس دارد اما در مواردی که کمک هزینه تحصیلی است یعنی کاری انجام نمی­دهد و شهریه­ای به او می­دهند هر چند تعهد خدمت دارد که بعد از تحصیل استخدام شود و کار به او بسپارند و حقوق بدهند اما الان حقوق نیست فقط یک کمک هزینه تحصیلی است این از نظر حضرت آقا اگر اضافه هم بیاید خمس ندارد چون منفعت کسب نیست و در قبال کار هم نیست.

۳۴- در کلاس زیاد سوال درسی از استاد پرسیدن و درخواست توضیح دوباره مطلب را کردن اشکال دارد بعضی در کلاس از این توضیح دوباره خواستن گلایه می­کنند؟
به مقداری که متعارف است اشکالی ندارد، اما غیرمتعارفش که وقت دیگران ضایع میشود و وقت کلاس گرفته می­شود و زمان آن است که مطالب جدید گفته شود، درس جدید گفته شود، نیاز نیست، باید مراعات کنند. حالا ممکن است برای شما مطلب واضح نشده است دوبار پرسیدید واضح نشده، اگر غیرمتعارف باشد نمیشود وقت کلاس را گرفت، باید در فرصت دیگری با کمک گرفتن از هم­درسی­‌ها یا استاد، مطلب را حل کرد. به مقدار متعارف پرسیدن و توضیح خواستن اشکال ندارد، ولی مکرر اشکال دارد.

۳۵- بعضی از اساتید در درس­‌های تخصصی و علمی وارد برخی مسائل دینی و سیاسی می­شوند و در آن از مبانی منحط و ضال دفاع می­کنند وظیفه من دانشجو در این کلاس با توجه به مطرح شدن این مطالب که ممکن است دانشجویان منحرف شوند چیست؟
اگر واقعا شما تشخیص‌­تان این است که این مطالب، مطالب انحرافی است و سبب انحراف دیگران می­شود یا به تعبیر فقهی، گفتن این مطالب منکر است یعنی مطالب، مطالب باطلی است یا موجب انحراف دیگران می­شود، این منکر است. اگر ادامه می­دهند و شرایط نهی از منکر برای شما وجود دارد – از جمله اینکه احتمال تاثیر می­دهید و مفسده­‌ای برای خودتان نداشته باشد – نهی از منکر و جلوگیری از این کار بر شما واجب است. اما این را هم بدانید اگر گاهی اوقات شما بخواهید جلوی استاد بایستید یا در دانشگاه جوسازی کنید یا عده­‌ای را علیه استادی بسیج کنید، این موجب هرج و مرج می­شود. گاهی هم خلاف مقررات داخلی دانشگاه می­شود و این جایز نیست.

در اینگونه موارد ممکن است شما این را به رئیس دانشگاه اطلاع بدهید به مقام بالاتر اطلاع دهید، آنها اقدام کنند و جلوی منکر و این انحراف و به تعبیر شما مطالب ضال گرفته شود. اگر واقعا مطالب، مطالب گمراه کننده­‌ای است و سبب انحراف و گمراهی دانشجویان می­شود برای کسانی که شرایط برای­شان موجود است با مراعات مراتب، نهی از منکر واجب است ولی باید طریقی را پیش بگیرند که خودشان منکر مرتکب نشوند مثل اینکه جو دانشگاه را به هم بریزند، این خودش منکر است همانطور که گفته­اند که با آب نجس چیز نجس پاک نمی­شود با گناه هم جلوی گناه گرفته نمی­شود با منکر نمی­شود نهی از منکر کرد طریقی را پیش بگیرند که خلاف مقررات و خلاف موازین شرعی نباشد و جلوگیری از انحراف هم بشود بله اگر چنین طریقی وجود دارد واجب است